doc/FAQ_turkish

   1
   2                   PostgreSQL için Sýkça Sorulan Sorular (SSS)
   3
   4    Son güncelleme : 15 Kasým 2004 Pazartesi - 15:03:23
   5
   6    Current maintainer: Bruce Momjian (pgman@candle.pha.pa.us)
   7
   8    Çevirenler : Devrim Gündüz (devrim@tdmsoft.com)
   9    Nicolai Tufar (ntufar@tdmsoft.com)
  10    Volkan YAZICI (volkany@phreaker.net)
  11
  12    Bu belgenin en güncel hali,
  13    http://www.PostgreSQL.org/docs/faqs/FAQ_turkish.html ve
  14    http://www.gunduz.org/seminer/pg/FAQ_turkish.html adreslerinde
  15    görülebilir.
  16
  17    Platforma özel sorularýnýz, http://www.PostgreSQL.org/docs/index.html
  18    adresinde yanýtlanýr.
  19      _________________________________________________________________
  20
  21                                Genel Sorular
  22
  23    1.1) PostgreSQL nedir? Nasýl okunur?
  24    1.2) PostgreSQL'in haklarý nedir?
  25    1.3) PostgreSQL, hangi Unix platformlarýnda çalýþýr?
  26    1.4) Hangi Unix olmayan uyarlamalarý bulunmaktadýr?
  27    1.5) PostgreSQL'i nereden indirebilirim?
  28    1.6) Desteði nereden alabilirim?
  29    1.7) En son sürümü nedir?
  30    1.8) Hangi belgelere ulaþabilirim?
  31    1.9) Bilinen hatalar ya da eksik özelliklere nereden ulasabilirim?
  32    1.10) Nasýl SQL öðrenebilirim?
  33    1.11) PostgreSQL 2000 yýlýna uyumlu mudur?
  34    1.12) Geliþtirme takýmýna nasýl katýlabilirim??
  35    1.13) Bir hata raporunu nasýl gönderebilirim?
  36    1.14) PostgreSQL, diðer VTYS(DBMS) lerle nasýl karþýlaþtýrýlabilir?
  37    1.15) PostgreSQL'e maddi açýdan nasýl destek olabilirim?
  38
  39                          Kullanýcý/istemci Sorularý
  40
  41    2.1) PostgreSQL için ODBC sürücüleri var mý?
  42    2.2) PostgreSQL'i web sayfalarýnda kullanabilmek için hangi araçlar
  43    bulunmaktadýr?
  44    2.3) PostgreSQL'in grafik kullanýcý arabirimi var mýdýr?
  45    2.4) PostgreSQL ile iletiþimi kurabilmek için hangi dilleri
  46    kullanabilirim?
  47
  48                              Yönetimsel Sorular
  49
  50    3.1) PostgreSQL'i /usr/local/pgsql dizininden baþka dizinlere nasýl
  51    kurabilirim?
  52    3.2) Postmaster'ý baþlattýðýmda Bad System Call ya da core dumped
  53    mesajý alýyorum. Neden?
  54    3.3) Postmaster'ý baþlattýðýmda, IpcMemoryCreate hatasý alýyorum.
  55    Neden?
  56    3.4) Postmaster'ý, baþlattýðýmda, IpcSemaphoreCreate hatasý alýyorum.
  57    Neden?
  58    3.5) Diðer bilgisayarlarýn benim PostgreSQL veritabaný sunucuma
  59    baðlantýlarýný nasýl kontrol edebilirim?
  60    3.6) Veritabaný motorunu daha iyi baþarým icin nasýl ayarlayabilirim?
  61    3.7) Hangi hata ayýklama özellikleri bulunmaktadýr?
  62    3.8) Baðlanmaya çalýþýrken, neden "Sorry, too many clients" hatasýný
  63    alýyorum. Neden?
  64    3.9) pgsql_tmpdizinin içindeki dosyalar nelerdir?
  65    3.10) PostgreSQL sürümlerini yükseltmek için neden bir dump/reload
  66    iþlemi gerçekleþtirmek zorundayým?
  67    3.11) Nasýl bir donaným kullanmalýyým?br>
  68
  69                              Ýþletimsel Sorular
  70
  71    4.1) Binary cursor ve normal cursor arasýndaki fark nedýr?
  72    4.2) Sorgunun sadece ilk birkaç satýrýný nasýl SELECT edebilirim?
  73    4.3) psql'in içinde gördügüm tablolarýn ya da diðer þeylerin listesini
  74    nasýl alabilirim?
  75    4.4) Bir tablodan bir kolonu nasýl kaldýrabilirim?
  76    4.5) Bir satýr, tablo ve veritabaný için en fazla büyüklük nedir?
  77    4.6) Tipik bir metin dosyasýndaki veriyi saklamak için ne kadar disk
  78    alaný gereklidir?
  79    4.7) Veritabanýnda hangi tablo ya da index'lerin tanýmlandýðýný nasýl
  80    görebilirim?
  81    4.8) Sorgularým cok yavaþ, ya da index'lerimi kullanmýyorlar. Neden?
  82    4.9) Query-optimizer'ýn sorgularýmý nasýl deðerlendirdiðini, iþleme
  83    soktuðunu nasýl görebilirim?
  84    4.10) R-tree index nedir?
  85    4.11) Genetic Query Optimizer nedir?
  86    4.12) Düzenli ifade (Regular Expression) aramalarýný ve büyük/küçük
  87    harfe duyarsýz aramalarý nasýl yapabilirim? Bu büyük/küçük harfe
  88    duyarlý aramalar için index'i nasýl kullanabilirim?
  89    4.13) Bir sorguda, bir alanýn NULL olduðunu nasýl ortaya
  90    çýkarabilirim?
  91    4.14) Çesitli karakter tipleri arasýndaki farklar nelerdir?
  92    4.15.1) Nasýl serial/otomatik artan (auto-incrementing) bir alan
  93    yaratabilirim?
  94    4.15.2) Serial giriþinin deðerini nasýl alabilirim?
  95    4.15.3) currval() ve nextval() diðer kullanýcýlara sorun yaratmaz mý?
  96    4.15.4) Neden sequence sayýlarýn transaction iþleminin iptalinden
  97    sonra yeniden kullanýlýyor? Neden sequence/SERIAL kolonumdaki
  98    sayýlarda atlamalar oluyor?
  99    4.16) OID nedir? TID nedir?
 100    4.17) PostgreSQL' de kullanýlan bazý terimlerin anlamlarý nelerdir?
 101    4.18) Neden "ERROR: Memory exhausted in AllocSetAlloc()" hatasýný
 102    alýyorum?
 103    4.19) Hangi PostgreSQL sürümünü çalýstýrdýðýmý nasýl görebilirim?
 104    4.20) Neden large-object iþlemlerim, "invalid large obj descriptor"
 105    hatasýný veriyor?
 106    4.21) Þu andaki zamaný öntanýmlý deðer olarak kabul eden kolonu nasýl
 107    yaratýrým?
 108    4.22) Neden IN kullanan subquery'lerim çok yavaþ?
 109    4.23) Outer join iþlemini nasýl yapabilirim?
 110    4.24) Ayný anda birden fazla veritabanýnda nasýl iþlem yapabilirim?
 111    4.25) Bir fonksiyondan nasýl çoklu satýr ya da kolon döndürebilirim?
 112    4.26) Neden Pl/PgSQL fonksiyonlarý içinden güvenli bir þekilde tablo
 113    yaratma/kaldýrma iþlemlerini yapamýyoruz?
 114    4.27) Hangi þifreleme seçenekleri bulunmaktadýr?
 115
 116                     PostgreSQL Özelliklerini Geniþletmek
 117
 118    5.1) Kullanýcý-tanýmlý bir fonksiyon yazdým. psql'de çalýþtýrdýðým
 119    zaman neden core dump ediyor?
 120    5.2) PostgreSQL'e nasýl yeni veri tipleri/fonksiyonlar ekleyebilirim?
 121    5.3) Bir tuple döndürmek için bir C fonksiyonunu nasýl yazarým?
 122    5.4) Bir kaynak dosyasýnda deðiþiklik yaptým. Yeniden derlememe raðmen
 123    deðiþiklik geçerli olmuyor. Neden?
 124      _________________________________________________________________
 125
 126                                Genel Sorular
 127
 128     1.1) PostgreSQL nedir? Nasýl okunur?
 129
 130    PostgreSQL, Post-Gres-Q-L. olarak okunur
 131
 132    PostgreSQL, yeni-nesil VTYS araþtýrma prototipi olan POSTGRES
 133    veritabaný yönetim sisteminin geliþtirilmesidir. POSTGRES'in zengin
 134    veri tiplerini ve güçlü veri modelini tutarken, SQL'in geliþtirilmiþ
 135    alt kümesi olan PostQuel dilini kullanýr. PostgreSQL ücretsizdir ve
 136    kaynak kodu açýk daðýtýlýr.
 137
 138    PostgreSQL, PostgreSQL geliþtirme listesine üye olan bir Internet
 139    geliþtirici takýmý tarafýndan geliþtirilir. Þu andaki koordinatör,
 140    Marc G. Fournier (scrappy@PostgreSQL.org). (Bu takýma nasýl
 141    katýlacagýnýzý öðrenmek için 1.6 numaralý maddeyi okuyunuz.) Bu takým,
 142    tüm PostgreSQL geliþiminden sorumludur.
 143
 144    PostgreSQL 1.01 sürümünün yazarlarý Andrew Yu ve Jolly Chen idi.
 145    Bunlarýn dýþýnda bir kaç kisi de uyarlama, hata ayýklama ve kodun
 146    geliþtirilmesi için çalýsmýþtý. PostgreSQL'in türediði orijinal
 147    Postgres kodu, lisans, lisansüstü ve akademisyenler tarafýndan,
 148    Professor Michael Stonebraker (University of California, Berkeley)
 149    koordinatörlügünde yazýlmýþtýr.
 150
 151    Berkley'deki yazýlýmýn adý Postgres idi. SQL uyumluluðu 1995'te
 152    eklenince, adý Postgres 95 oldu. 1996 yýlýnýn sonlarýnda adý
 153    PostgreSQL olarak deðiþtirildi.
 154
 155     1.2) PostgreSQL'in haklarý nedir?
 156
 157    PostgreSQL Data Base Management System
 158
 159    Portions Copyright (c) 1996-2009, PostgreSQL Global Development Group
 160    Portions Copyright (c) 1994-6 Regents of the University of California
 161
 162    Permission to use, copy, modify, and distribute this software and its
 163    documentation for any purpose, without fee, and without a written
 164    agreement is hereby granted, provided that the above copyright notice
 165    and this paragraph and the following two paragraphs appear in all
 166    copies.
 167
 168    IN NO EVENT SHALL THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA BE LIABLE TO ANY PARTY
 169    FOR DIRECT, INDIRECT, SPECIAL, INCIDENTAL, OR CONSEQUENTIAL DAMAGES,
 170    INCLUDING LOST PROFITS, ARISING OUT OF THE USE OF THIS SOFTWARE AND
 171    ITS DOCUMENTATION, EVEN IF THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA HAS BEEN
 172    ADVISED OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.
 173
 174    THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA SPECIFICALLY DISCLAIMS ANY WARRANTIES,
 175    INCLUDING, BUT NOT LIMITED TO, THE IMPLIED WARRANTIES OF
 176    MERCHANTABILITY AND FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. THE SOFTWARE
 177    PROVIDED HEREUNDER IS ON AN "AS IS" BASIS, AND THE UNIVERSITY OF
 178    CALIFORNIA HAS NO OBLIGATIONS TO PROVIDE MAINTENANCE, SUPPORT,
 179    UPDATES, ENHANCEMENTS, OR MODIFICATIONS.
 180
 181    Üstteki metin klasik açýk-kod lisansý olan BSD lisansýdýr. Kaynak
 182    kodun nasýl kullanýlabileceðine dair sýnýrlamalarý yoktur. Bu lisansý
 183    seviyoruz. Deðiþtirme niyetimiz bulunmamaktadýr.
 184
 185     1.3) PostgreSQL, hangi Unix platforlarýnda çalýþýr?
 186
 187    Genel olarak, modern bir Unix-uyumlu platform PostgreSQL'i
 188    çalýþtýracaktýr. Ayrýntýlý bilgi için kurulum belgelerine
 189    bakabilirsiniz.
 190
 191     1.4) Hangi Unix olmayan uyarlamalarý bulunmaktadýr?
 192
 193    PostgreSQL 8.0 sürümü ile , PostgreSQL artýk Win2000, WinXP ve Win2003
 194    gibi Microsoft Windows NT tabanlý iþletim sistemlerinde doðal olarak
 195    çalýþmaya baþlamýþtýr. Paketlenmiþ bir kurulum programý,
 196    http://pgfoundry.org/projects/pginstaller. adresinden indirilebilir.
 197
 198    Ayrýca, http://forge.novell.com adresinde Novell Netware 6 portu
 199    bulunmaktadýr.
 200
 201     1.5) PostgreSQL'i nereden indirebilirim?
 202
 203    PostgreSQL için ana anonim ftp sitesi ftp://ftp.PostgreSQL.org/pub
 204    adresidir. Yansýlar için, ana web sayfamýza bakabilirsiniz.
 205
 206     1.6) Nereden destek alabilirim?
 207
 208    Ana e-posta listesi : pgsql-general@PostgreSQL.org. PostgreSQL
 209    konusundaki tartýþmalara açýktýr. Üye olmak için, aþaðýdaki satýrlarý
 210    e-postanýzýn body kýsmýna (konu kýsmýna deðil) yazýp,
 211    pgsql-general-request@PostgreSQL.org adresine gönderin:
 212 subscribe
 213 end
 214
 215    Ayný zamanda, bir digest listesi bulunmaktadýr. Bu listeye üye olmak
 216    için, pgsql-general-digest-request@PostgreSQL.org adresine, body
 217    kýsmýnda
 218 subscribe
 219 end
 220
 221    yazan bir e-posta atmanýz yeterli olacaktýr.
 222
 223    Digest postalar, ana liste 30k civarýnda e-postaya ulaþtýðýnda üyelere
 224    gönderilmektedir.
 225
 226    Bug'lar için bir e-posta listesi bulunmaktadýr. Bu listeye üye olmak
 227    için, pgsql-bugs-request@PostgreSQL.org adresine, body kýsmýnda
 228 subscribe
 229 end
 230
 231    yazan bir e-posta atmanýz yeterli olacaktýr.
 232
 233    Ayný zamanda, geliþtiriciler için tartýþma listesi bulunmaktadýr. Bu
 234    listeye üye olmak için, pgsql-hackers-request@PostgreSQL.org adresine,
 235    body kýsmýnda
 236 subscribe
 237 end
 238
 239    yazan bir e-posta atmanýz yeterli olacaktýr.
 240
 241    Bunun dýþýndaki e-posta listelerine ve PostgreSQL hakkýnda bilgiye,
 242    PostgreSQL WWW ana sayfasýndan ulasabilirsiniz:
 243    http://www.PostgreSQL.org
 244
 245    Ayný zamanda, EFNet üzerinde, #PostgreSQL adlý bir IRC kanalý
 246    bulunmaktadýr. Bunun için, irc -c '#PostgreSQL' "$USER"
 247    irc.phoenix.net Unix komutunu kullanabilirsiniz.
 248
 249    Ticari destek veren firmalarýn listesine
 250
 251    http://www.postgresql.org/users-lounge/commercial-support.html
 252
 253    adresinden ulaþbilirsiniz.
 254
 255     1.7) En son sürüm nedir?
 256
 257    PostgreSQL'in son sürümü 7.4.6'dýr.
 258
 259    Her 6-8 ayda ana sürüm çýkarýlmasý planlanmaktadýr.
 260
 261     1.8) Hangi belgelere ulaþabilirim?
 262
 263    Daðýtýmýn içinde, kitapçýklar, kitapçýk sayfalarý ve bazý küçük
 264    örnekler verilmektedir. /doc dizinine bakýnýz. Ayrýca, bu el
 265    kitapçýklarýný online olarak http://www.PostgreSQL.org/docs/
 266    adresinden inceleyebilirsiniz.
 267
 268    http://www.PostgreSQL.org/docs/awbook.html ve
 269    http://www.commandprompt.com/ppbook adreslerinde PostgreSQL kitaplarý
 270    bulunmaktadýr. PostgreSQL kitablarýnýn listesine,
 271    http://www.ca.PostgreSQL.org/books/ adresinden ulaþaiblirsiniz.
 272    Ayrýca, PostgreSQL konusundaki teknik makalelere de
 273    http://techdocs.PostgreSQL.org/ adresinden ulaþabilirsiniz.
 274
 275    psql'in, \d ile baslayan veri tipler, operatorler, fonksiyonlar,
 276    aggregate'ler, vb. ile ilgili güzel komutlarý vardýr.
 277
 278    Web sitemiz daha fazla belgeyi içermektedir.
 279
 280     1.9) Bilinen hatalar ya da eksik özelliklere nereden ulaþabilirim?
 281
 282    PostgreSQL SQL-92 uyumluluðu içindedir, standartlardan fazla da
 283    özellikleri bulunmaktadýr. Bilinen hatalar, eksik özellikler ve
 284    gelecek ile ilgili planlar için TODO listesine bakýnýz.
 285
 286     1.10) Nasýl SQL öðrenebilirim?
 287
 288    http:/www.PostgreSQL.org/docs/awbook.html adresindeki kitap SQL
 289    ögretecektir. http://www.commandprompt.com/ppbook adresinde de bir
 290    baska PostgreSQL kitabý bulunmaktadýr.
 291
 292    http://www.intermedia.net/support/sql/sqltut.shtm,
 293    http://ourworld.compuserve.com/homepages/graeme_birchall/HTM_COOK.HTM
 294    http://sqlcourse.com ve http://sqlcourse2.com adreslerinde de güzel
 295    belgeler bulunmaktadýr.
 296
 297    Bir baþkasý da, http://members.tripod.com/er4ebus/sql/index.htm
 298    adresinde bulunan "Teach Yourself SQL in 21 Days, Second Edition"
 299    kitabýdýr.
 300
 301    Bazý kullanýcýlarýmýz da þu kitabý önermektedirler: "The Practical SQL
 302    Handbook, Bowman, Judith S., et al.,Addison-Wesley". Bazýlarý ise "The
 303    Complete Reference SQL, Groff et al., McGraw-Hill" kitabýný
 304    önermektedirler.
 305
 306     1.11) PostgreSQL 2000 yýlýna uyumlu mudur?
 307
 308    Evet.
 309
 310     1.12) Geliþtirme takýmýna nasýl katýlabilirim?
 311
 312    Öncelikle, en son kaynak kodunu indirin ve web sitemizdeki ya da
 313    daðýtýmýn içindeki PostgreSQL Developer belgesini okuyun. Ardýndan,
 314    pgsql-hackers ve pgsql-patches listelerine üye olun. Üçüncü olarak da,
 315    pgsql-pacthes listesine yüksek kalitede yamalar gönderin.
 316
 317    PostgreSQL CVS arþivine eriþim izni olan, 10 kadar geliþtirici
 318    bulunmaktadýr. Hepsi defalarca, diðer kiþilerin yaptýðýndan çok daha
 319    yüksek-kaliteli yamalar göndermiþlerdir. Ayrýca biz de bu
 320    geliþtiricilerin ekledikleri yamalarýn yüksek kalitede olduðuna
 321    güveniyoruz.
 322
 323     1.13) Bir hata raporunu nasýl gönderebilirim?
 324
 325    PostgreSQL BugTool sayfasýna gidiniz. O sayfada bir bug bildirmek için
 326    neleri yapmanýz gerektiði anlatýlmýþtýr.
 327
 328    Ayrýca, ftp://ftp.PostgreSQL.org/pub ftp adresimizde, yeni bir
 329    PostgreSQL sürümü ya da yamasý olup olmadýðýni kontrol ediniz.
 330
 331     1.14) PostgreSQL, diger DBMS'lerle nasýl karþýlastýrýlabilir?
 332
 333    Bir yazýlýmýn gücünü ölçmek için çeþitli yollar vardýr: Yazýlýmýn
 334    özellikleri, baþarýmý, güvenilirliði, desteði ve ücreti.
 335
 336    Özellikler:
 337
 338    PostgreSQL mevcut büyük ticari veritabanlarýnýn, transaction,
 339    subselect, trigger, view, foreign key referential integrity ve
 340    sophisticated locking gibi (user-defined types), rules, inheritance ve
 341    lock cakýþmalarýný düþürmek için multi-version uyumluluk özellikleri
 342    bulunmaktadýr.
 343
 344    Performans (Baþarým):
 345
 346    PostgreSQL, diðer ticari ve açýk kaynak kodlu veritabanlarýyla yakýn
 347    baþarýmý saðlar. Bazý açýlardan daha hýzlýdýr, diðer açýlardan da
 348    yavaþtýr. MySQL ya da daha zayýf veritabanlarý ile
 349    karþýlaþtýrýldýðýnda, INSERT/UPDATE iþlemlerinde, transaction bazlý
 350    çalýstýðýmýz için daha yavaþýz. MySQL, yukarýdaki "özellikler"
 351    kýsmýnda belirtilenlerden hiç birine sahip deðildir. Biz, baþarýmýmýzý
 352    her sürümde arttýrsak da, esneklik ve geliþmiþ özellikler için
 353    yapýlanmýþ durumdayýz. PostgreSQL'i MySQL ile karþýlaþtýran þu web
 354    sitesine bakabilirsiniz: http://openacs.org/why-not-mysql.html
 355
 356    Güvenilirlik:
 357
 358    DBMS'lerin güvenilir olmasý gerketiði, yoksa deðerleri olmayacaðýný
 359    düþünüyoruz. Çok iyi test edilmiþ, dengeli çalýsan minimum sayýda hata
 360    içeren kod sunmaya çalýþýyoruz. Her bir sürüm en az 1 aylýk beta
 361    testlerinden geçirilmektedir. Sürüm geçmiþine bakarsanýz, üretime
 362    hazýr, dengeli ve kararlý kodlar sunduðumuzu görebilirsiniz. Bu
 363    alanda, diðer veritabaný yazýlýmlarýna üstünlüðümüz olduðuna
 364    inanmaktayýz.
 365
 366    Destek:
 367
 368    E-posta listemiz, oluþan herhangi bir sorunu çözebilecek büyük sayýda
 369    kullanýcý ve geliþtirici grubunu içerir. Sorununuz için, en az bir
 370    ticari veritabaný kadar rahat çözüm bulabilirsiniz. Gelistiricilere,
 371    kullanýcý grubuna, belgelere ve kaynak koda direk olarak eriþebilme,
 372    PostgreSQL desteðini, diðer DBMS'lere göre daha önemli kýlar.
 373    Gereksinimi olanlara, ticari destek verilebilir. (Destek için 1.6
 374    bölümüne bakýnýz.)
 375
 376    Fiyat:
 377
 378    Ticari ve ticari olmayan tüm kullanýmlarýnýz için PostgreSQL
 379    ücretsizdir. Kodumuzu, yukarýda belirtilen BSD-stili lisanstaki
 380    sýnýrlamalar hariç, ürününüzün içine ekleyebilirsiniz.
 381
 382     1.15) PostgreSQL'e maddi açýdan nasýl destek olabilirim?
 383
 384    PostgreSQL, 1996 yýlýndan beri 1. sýnýf altyapýya sahiptir. Bunun
 385    için, yýllar boyu çalýþýp bu altyapýyý oluþturup yöneten Marc
 386    Fournier'e teþekkürler.
 387
 388    Bir açýk kaynak kodlu proje için, kaliteli altyapý çok önemlidir. Bu
 389    altyapý, projenin kesilmesini önler ve projenin ilerlemesini
 390    hýzlandýrýr.
 391
 392    Tabii ki bu altyapý ucuz deðildir. Ýþlerin yürümesi için çeþitli yýlýk
 393    ve anlýk harcamalarýmýz olmaktadýr. Eðer siz ya da þirketinizin bu
 394    çabamýza baðýþta bulunabilecek parasý varsa, lütfen
 395    http://store.pgsql.com/ adresine gidiniz ve baðýþta, hibede bulununuz.
 396
 397    Web sayfasýnýn 'PostgreSQL Inc.' den bahsetmesine raðmen, "katkýda
 398    bulunanlar" (contributors) maddesi sadece PostgreSQL projesini
 399    desteklemek içindir ve belirli bir þirketin para kaynaðý deðildir.
 400    isterseniz, baðlantý adresine bir çek gönderebilirsiniz.
 401      _________________________________________________________________
 402
 403                          Kullanýcý/Ýstemci Sorularý
 404
 405     2.1) PostgreSQL icin ODBC sürücüleri var mý?
 406
 407    iki tane ODBC sürücüsü bulunmaktadýr: PsqlODBC ve OpenLink ODBC.
 408
 409    PsqlODBC'i
 410    http://gborg.postgresql.org/project/psqlodbc/projdisplay.php
 411    adresinden indirebilirsiniz.
 412
 413    OpenLink ODBC http://www.openlinksw.com adresinden alýnabilir.Bu
 414    sürücü, kendi standart ODBC istemci yazýlýmý ile çalýstýðýndan,
 415    destekledikleri her platformda (Win, Mac, Unix, VMS) PostgreSQL ODBC
 416    bulunmalidir.
 417
 418    Ücretsiz sürümü olmakla beraber, ticari kalitede destek almak
 419    isteyenlere satmak isteyeceklerdir. Sorularýnýzý lütfen
 420    postgres95@openlink.co.uk adresine gönderiniz.
 421
 422     2.2) PostgreSQL'i web sayfalarýnda kullanabilmek için hangi araçlar
 423     bulunmaktadýr?
 424
 425    http://www.webreview.com/ adresinde, arka planda veritabaný çalýstýran
 426    Web sayfalarý için giriþ seviyesinde bilgi bulunmaktadýr.
 427
 428    Web ile bütünleþme için, PHP () mükemmel bir arabirim sunar.
 429
 430    Karmaþýk sorunlar için, çoðu kisi Perl arabirimini ve CGI.pm ya da
 431    mod_perl kullanýr.
 432
 433     2.3) PostgreSQL'in grafik kullanýcý arabirimi var mýdýr?
 434
 435    Çeþitli grafik arabirimlerimiz bulunmaktadýr. Bunlarýn arasýnda,
 436    PgAccess (http://www.pgaccess.org/), PgAdmin II
 437    (http://www.pgadmin.org/, sadece Win32 için), RHDB Admin
 438    (http://sources.redhat.com/rhdb/) ve Rekall
 439    (http://www.thekompany.com/products/rekall/) bulunmaktadýr. Ayrýca,
 440    PostgreSQL için web tabanlý bir arabirim olan PHPPgAdmin
 441    (http://phppgadmin.sourceforge.net/) bulunmaktadýr.
 442
 443    Daha ayrýntýlý liste için
 444    http://techdocs.postgresql.org/guides/GUITools adresine
 445    bakabilirsiniz.
 446
 447     2.4) PostgreSQL ile iletiþimi kurabilmek için hangi dilleri kullanabilirim?
 448
 449      * C (libpq)
 450      * Embedded C (ecpg)
 451      * Java (jdbc)
 452      * Python (PyGreSQL)
 453      * TCL (libpgtcl)
 454
 455    Diðerleri için, http://gborg.postgresql.org adresindeki
 456    Drivers/Interfaces bölümüne bakabilirsiniz.
 457      _________________________________________________________________
 458
 459                              Yönetimsel Sorular
 460
 461     3.1) PostgreSQL'i, /usr/local/pgsql dizininden baþka dizinlere nasýl
 462     kurabilirim?
 463
 464    configure betiðini çalýstýrýrken, --prefix seçeneðini veriniz.
 465
 466     3.2) postmaster'i baslattýgýmda, a Bad System Call ya da core dumped mesajý
 467     alýyorum. Neden?
 468
 469    Bunun birçok nedeni olabilir. Ancak ilk kontrol edilmesi gereken sey,
 470    çekirdeginize System V uzantýlarýnýn kurulu olup olmadýgýný kontrol
 471    etmek olabilir. PostgreSQL shared memory ve semaphores için çekirdek
 472    destegine gereksinim duyar.
 473
 474     3.3) postmaster'i baþlattýðýmda, ýpcMemoryCreate hatasý alýyorum. Neden?
 475
 476    Ya çekirdeðinizde shared memory desteðiniz düzgünce
 477    yapýlandýrýlmamýþtýr, ya da çekirdeðinizdeki mevcut shared memory
 478    miktarýný büyütmeniz gerekecektir. Gereksinim duyacaðýnýz miktar,
 479    mimarinize ve postmaster için ayarladýgýnýz tampon ile backend iþlemi
 480    sayýsýna baðlýdýr. Tüm sistemler için, tamponlar ve iþlemlerde
 481    öntanýmlý sayýlarla, ~ 1MB kadar yere gereksinmeniz olacaktýr.
 482    PostgreSQL 7.3.2 Sistem Yöneticileri Rehberi'ne, shared memory ve
 483    semaphorelar hakkýndaki ayrýntýlý bilgi için bakabilirsiniz.
 484
 485     3.4) postmaster'ý baþlattýðýmda, ýpcSemaphoreCreate hatasý alýyorum. Neden?
 486
 487    Eðer hata, "ýpcSemaphoreCreate: semget failed (No space left on
 488    device)" ise, çekirdeðiniz yeterli semaphore ile yapýlandýrýlmamýþ
 489    demektir. Postgres, her bir potansiyel backend için bir semaphore
 490    gereksinimi duyar. Geçici bir çözüm, postmasterý backend iþlemleri
 491    için daha az miktarda sýnýrla baþlatmak olabilir. -N'i varsayýlan
 492    deðer olan 32'den küçük bir deðerle baþlatýnýz. Daha kalýcý bir çözüm,
 493    çekirdeðinizin SEMMNS ve SEMMNI parametrelerini yükseltmek olacaktýr.
 494
 495    Çalýþmayan semaphore'lar aðýr veritabaný iþlemlerinde çökme
 496    yaratabilirler.
 497
 498    Eðer hata mesajýnýz baþka bir þey ise, çekirdeðinizde semaphore
 499    desteðini yapýlandýrmamýþ olabilirsiniz. Shared memory ve
 500    semaphore'lar hakkýndaki daha ayrýntýlý bilgi için PostgreSQL 7.3.2
 501    Sistem Yöneticileri Rehberi'ne bakabilirsiniz.
 502
 503     3.5) Diger bilgisayarlarýn benim PostgreSQL veritabaný sunucuma
 504     baðlantýlarýný nasýl kontrol edebilirim?
 505
 506    Ön tanýmlý olarak, PostgreSQL sadece yerel makineden Unix domain
 507    sockets kullanarak baðlanýlmasýna izin verir. Diger makineler,
 508    postmaster'a -i etiketini geçirmezseniz ve $PGDATA/pg_hba.conf
 509    dosyasýný düzenleyerek host-based authentication'a olanak vermezseniz,
 510    baðlantý yapamayacaklardýr.
 511
 512     3.6) Veritabani motorunu daha iyi baþarým için nasýl ayarlayabilirim?
 513
 514    Index'ler sorgularý hýzlandýrabilir. EXPLAIN komutu, PostgreSQL'in
 515    sorgunuzu nasýl yorumladýðýný ve hangi index'leri kullandýðýný
 516    görmenize izin verir.
 517
 518    Eðer cok fazla INSERT iþlemi yapýyorsanýz, bunlarý büyük bir toplu
 519    iþlem dosyasýkullanýp COPY komutu ile veritabanýna girmeyi deneyiniz.
 520    Bu, tekil INSERT'lerden daha hýzlýdýr. Ýkinci olarak, BEGIN
 521    WORK/COMMIT transaction bloðu içinde olmayan ifadeler kendi
 522    transaction'larýndaymýþ gibi düþünülür. Çoklu ifadeleri tek bir
 523    transaction bloðu içinde yapabilirsiniz. Bu, transaction overhead'ini
 524    düþürecektir. Tek bir transaction bloðu içinde birden çok ifadeyi
 525    çalýþtýrmayý deneyebilirsiniz. Bu da ayný þekilde, transaction
 526    overhead'ini düþürür.
 527
 528    Çeþitli ayarlama seçenekleri mevcuttur. fsync() iþlemini, postmaster'ý
 529    -o -F seçeneði ile baþlatarak devre dýþý býrakabilirsiniz. Bu iþlem,
 530    fsync()'lerin her transactiondan sonra diski flush etmesini
 531    engelleyecektir.
 532
 533    Ayný zamanda, postmaster'i -B seçeneði ile baþlatýp, backend iþlemleri
 534    tarafýndan kullanýlan shared memory buffers sayýlarýný
 535    arttýrabilirsiniz. Eðer bu parametreyi çok yüksek tutarsanýz,
 536    çekirdeðinizin shared memory bölgesindeki limiti aþma olasýlýðýnýz
 537    yüzünden postmaster baþlayamayabilir. Her bir tampon (buffer) 8K'dýr.
 538    Öntanýmlý sayý ise 64 tampondur.
 539
 540    Ayný þekilde, backend'in -S seçeneðini geçici sýralamalar için backend
 541    süreçleri tarafýndan kullanýlacak hafýzayý arttýrmak amacýyla
 542    kullanabilirsiniz. -S seçeneði kilobayt cinsinden deðer alýr ve ön
 543    tanýmlý deðeri 512'dir (512 K)
 544
 545    Tablolardaki veriyi bir index'e eþlemek amacýyla gruplama için CLUSTER
 546    komutunu kullanabilirsiniz. Ayrýntýlý bilgi için CLUSTER komutunun
 547    yardým sayfasýna bakabilirsiniz.
 548
 549     3.7) Hangi hata ayýklama özellikleri bulunmaktadýr?
 550
 551    PostgreSQL, hata ayýklama amacýyla kullanýlabilecek durum bilgisi
 552    rapor eden çeþitli özeliklere sahiptir.
 553
 554    Öncelikle, configure betiðini --enable-cassert seçeneðiyle
 555    çalýþtýrýrsanýz, bir çok assert() backend calýþmasýný gözlemler ve
 556    beklenmeyen bir durumda programý durdurur.
 557
 558    Postmaster ve postgres çeþitli hata ayýklama seçeneklerine sahiptir.
 559    Öncelikle, postmaster'ý baþlattýðýnýzda, standart çýktýyý ve hatalarý
 560    bir log dosyasýna yönlendirdiðinize emin olun:
 561 cd /usr/local/pgsql
 562 ./bin/postmaster >server.log 2>&1 &
 563
 564    Bu iþlem PostgreSQL ana dizinine server.log dosyasý yerleþtirecektir.
 565    Bu dosya sunucunun yaþadýðý sorunlar ya da hatalar hakkýnda yararlý
 566    bilgiler içerir. -d seçeneði, hata ayýklama seviyesini belirten bir
 567    rakam ile kullanýlýr. Yüksek hata ayýklama seviyelerinin büyük log
 568    dosyalarý oluþturacaðýný unutmayýnýz.
 569
 570    Eðer postmaster çalýþmýyorsa, postgres backend'ini komut satýrýndan
 571    çalýþtýrabilir ve SQL ifadenizi direk olarak yazabilirsiniz. Bu sadece
 572    hata ayýklama amacýyla önerilir. Burada, noktalý virgülün deðil de
 573    yeni bir satýrýn sorguyu sonlandýrdýðýný unutmayýnýz. Eðer hata
 574    ayýklama sembolleri ile derlediyseniz, ne olduðunu görmek için bir
 575    hata ayýklayýcý kullanabilirsiniz. backend postmaster'dan
 576    baþlatýlmadýðýndan, eþdeðer bir ortamda çalýþmamaktadýr ve
 577    locking/backend etkileþim sorunlarý artabilir.
 578
 579    Eðer postmaster çalýþýyorsa, bir pencerede psql'i çalýþtýrýn ve psql
 580    tarafýndan kullanýlan postgres sürecinin süreç numarasýný (PID) bulun.
 581    Postgres süreci ile iliþkilendirmek için bir hata ayýklarýcý kullanýn.
 582    Sorgularý psql aracýlýðý ile çalýþtýrabilirsiniz. Eðer postgres
 583    baþlangýcýnda hata ayýklamak istiyorsanýz, PGOPTIONS="-W n" seçeneðini
 584    ayarlayabilir ve psql'i baþlatabilirsiniz. Bu iþlem, baþlangýcýn n
 585    saniye kadar gecikmesini saðlayacaktýr; böylece hata ayýklayýcýyý
 586    sürece iliþkilendirdikten sonra baþlangýç sürecinin devam etmesini
 587    saðlayabilirsiniz.
 588
 589    postgres programý hata ayýklama ve baþarým ölçümleri için -s, -A ve -t
 590    seçeneklerine sahiptir.
 591
 592     3.8) Baðlanmaya çalýþýrken, neden "Sorry, too many clients" hatasýný
 593     alýyorum?
 594
 595    Postmaster'ýn eþzamanlý olarak baþlatabileceði backend süreçleri
 596    sýnýrlarýný arttýrmanýz gerekmektedir.
 597
 598    Ön tanýmlý deðer 32 süreçtir. Bunu, postmaster'ý uygun -N deðeri ile
 599    ya da postgresql.conf dosyasýný düzenleyerek yeniden baþlatmakla
 600    arttýrabilirsiniz.
 601
 602    Eðer -N deðerini 32'den büyük yapacaksanýz, ayný zamanda -B deðerini
 603    de deðiþtirmeniz gerektiðini unutmayýn. -B, -N'nin en az 2 katý kadar
 604    olmalýdýr; daha iyi baþarým için bu sayýyý daha da arttýrmalýsýnýz.
 605    Yüksek sayýdaki backend süreçleri için, çeþitli çekirdek yapýlandýrma
 606    parametrelerini arttýrmanýz gerekecektir. Yapýlmasý gerekenler,
 607    SHMMAX, SEMMNS, SEMMNI, NPROC, MAXUPRC ve açýlabilecek dosyalarýn
 608    maksimum sayýsý olan NFILE ve NINODE deðerlerini karýþtýrmaktýr. Bunun
 609    nedeni, PostgreSQL'in izin verilen backend süreçlerinin sayýsý
 610    üzerinde bir sýnýrý olmasýdýr. Böylelikle sistem kaynaklarýnýn dýþýna
 611    çýkýlmayacaktýr.
 612
 613    PostgreSQL'in 6.5 sürümüne kadar, en fazla backend sayýsý 64 idi ve
 614    bunu deðiþtirmek için include/storage/sinvaladt.h dosyasý içindeki
 615    MaxBAckendid sabitini deðiþtirdek sonra yazýlýmý yeniden derlemek
 616    gerekiyordu.
 617
 618     3.9) pgsql_tmp dizinin içindeki dosyalar nelerdir?
 619
 620    Sorgu çalýstýrýcý (query executer) tarafýndan yaratýlan geçici
 621    dosyalardýr. Örnegin, bir sýralama ORDER BY ile yapýlacaksa ve
 622    sýralama backend'in -s parametresinin izin verdiðinden daha fazla
 623    alana gereksinim duyuyorsa, ekstra veriyi tutmak için geçici dosyalar
 624    yaratýlýr.
 625
 626    Geçici dosyalar, eðer sýralama sýrasýnda backend göçmezse otomatik
 627    olarak silinecektir. Eðer çalýþan durumda bir backend'iniz yoksa,
 628    pg_tempNNN.NN dosyalarýný silmeniz güvenlidir.
 629
 630     3.10) PostgreSQL sürümlerini yükseltmek için neden bir dump/reload iþlemi
 631     gerçekleþtirmek zorundayým?
 632
 633    PostgreSQL takýmý ara sürümlerde sadece küçük deðiþiklikler
 634    yapmaktadýr; bu yüzden 7.2 sürümünden 7.2.1'e yükseltmek dump/restore
 635    iþlemi gerekmemektedir. Ancak, esas sürümlerde (örnek: 7.2'den 7.3'e)
 636    çoðunlukla sistem tablolarýnýn ve veri dosyalarýnýn iç yapýsý
 637    deðiþtirilir. Bu deðiþiklikler çoðunlukla karmaþýktýr; dolayýsýyla
 638    veri dosyalarýnýn geriye dönük uyumluluðu iþlemlerini yapmýyoruz. Dump
 639    iþlemi, veriyi genel biçimde alacaðýndan yeniden yükleme esnasýnda
 640    veri, yeni iç biçime uygun þekilde yerleþtirilecektir.
 641
 642    Disk biçiminin deðiþmediði sürümlerde, pg_upgrade betiði güncellemenin
 643    bir dump/restore gerektirmeden yapýlmasýný saðlayacaktýr. pg_upgrade
 644    betiðinin o sürüm için bulunup bulunmadýðýný sürüm notlarý içinde
 645    bulabilirsiniz.
 646
 647     3.11) Nasýl bir donaným kullanmalýyým?
 648
 649    PC donanýmý tamamen uyumlu olduðu için, insanlar tüm PC donanýmlarýnýn
 650    ayný kalitede olduðunu düþünürler. Oysa böyle deðildir. ECC RAM, SCSI
 651    ve kaliteli anakartlar daha ucuz donanýmlara göre daha çok
 652    güvenilirlerdir ve baþarýmlarý daha yüksektir. PostgreSQL hemen hemen
 653    tüm donanýmda çalýþabilmektedir, ancak güvenilirlik ve baþarým önemli
 654    ise donaným seçeneklerini çok iyi araþtýrmak gereklidir. E-posta
 655    listelerimi donanýmlarla ilgili sorular ve de ticaret için
 656    kullanýlabilir.
 657      _________________________________________________________________
 658
 659                              Ýþletimsel Sorular
 660
 661     4.1) Binary cursor ve normal cursor arasýndaki fark nedir?
 662
 663    DECLARE yardým sayfasýna bakýnýz.
 664
 665     4.2) Sorgunun sadece ilk birkaç satýrýný nasýl SELECT edebilirim?
 666
 667    FETCH yardým sayfasýna bakýnýz, ya da SELECT ... LIMIT ... kullanýnýz.
 668
 669    Ýlk birkaç satýrý almak isteseniz bile, tüm sorgu deðerlendirilmek
 670    durumunda kalýnabilir. ORDER BY içeren bir sorgu düþünün. Eðer ORDER
 671    BY iþe eþleþen bir index varsa, PostgreSQL istenen ilk birkaç satýrý
 672    iþleyebilir, ya da tüm sorgu istenen satýrlar üretilene kadar
 673    iþlenebilir.
 674
 675     4.3) psql'in içinde gördügüm tablolarýn ya da diðer þeylerin listesini
 676     nasýl alabilirim?
 677
 678    pgsql/src/bin/psql/describe.c içindeki psql kaynak kodunu
 679    okuyabilirsiniz. Bu kod, psql'in \ ile baþlayan komutlarýnýn çýktýsýný
 680    olusturan SQL komutlarýný içerir. Ayný zamanda, psql'i -E seçeneði ile
 681    baþlatýp, verdiðiniz komutlarý çalýþtýrmak için yaptýðý sorgularýn
 682    çýktýlarýný görebilirsiniz.
 683
 684     4.4) Bir tablodan bir kolonu nasýl kaldýrabilirim?
 685
 686    Bu özellik (ALTER TABLE DROP COLUMN) 7.3 sürümü ile gelmiþtir. Eski
 687    sürümlerde aþaðýdakileri uygulamalýsýnýz:
 688 BEGIN;
 689 LOCK TABLE old_table;
 690 SELECT ...  -- select all columns but the one you want to remove
 691 INTO TABLE new_table
 692 FROM old_table;
 693 DROP TABLE old_table;
 694 ALTER TABLE new_table RENAME TO old_table;
 695 COMMIT;
 696
 697     4.5) Bir satýr, tablo ve veritabaný için en fazla büyüklük nedir?
 698
 699    Sýnýrlar:
 700
 701    Veritabaný için en fazla büyüklük nedir?
 702    Sýnýrsýz (32 TB'lýk veritabaný bulunmaktadýr)
 703    Bir tablo için en fazla büyüklük nedir?
 704    32 TB
 705    Bir satýr için en fazla büyüklük nedir?
 706    1.6 TB
 707    Bir alan için en fazla büyüklük nedir?
 708    1 GB
 709    Tabloda en fazla satýr sayýsý kaçtýr?
 710    Sýnýrsýz
 711    Bir tabloda olabilecek en fazla kolon sayýsý kaçtýr?
 712    Kolon tiplerine baðlý olarak 250-1600
 713    Bir tabloda olabilecek en fazla index sayýsý kaçtýr?
 714    Sýnýrsýz
 715
 716    Tabii ki bunlar aslýnda sýnýrsýz degildir. Burada belirtilen sýnýrlar,
 717    fiziksel sýnýrlarýn haricindeki sýnýrlardýr. Boþ disk alaný,
 718    hafýza/takas alaný na baðlý sýnýrlamalar vardýr. Baþarým, sýnýr
 719    deðerlere yaklaþtýkça, ya da deðerler çok büyük olduðunda düþebilir.
 720
 721    Bir tablo için büyüklük sýnýrý olan 32 TB, iþletim sisteminin büyük
 722    dosya desteði olup olmamasýndan baðýmsýzdýr. Büyük tablolar, 1 GB'lik
 723    dosyalarda saklandýðý için, dosya sistemi sýnýrlarýnin bir önemi
 724    yoktur.
 725
 726    Tablo ve kolon sayýsý büyüklükleri, ön tanýmlý blok büyüklüðü 32k ya
 727    çýkarýlarak arttýrýlabilir.
 728
 729     4.6) Tipik bir metin dosyasýndaki veriyi saklamak için ne kadar disk alaný
 730     gereklidir?
 731
 732    Bir PostgreSQL veritabaný, veriyi "flat" metin dosyasýnda saklamak
 733    için gereken alanýn 5 kat fazla disk alanýna gereksinim duyabilir.
 734
 735    Her satýrýnda bir tamsayý ve metin (text) içeren, 100.000 satýrlýk bir
 736    dosya düþünün. Her satýrýn ortalama 20 byte olduðunu farzedelim. Metin
 737    dosyasý 2.8 MB olacaktýr. Bu veriyi tutan PostgreSQL veritabaný
 738    yaklaþýk 6.4 MB yer kaplayacaktýr.
 739   36 byte: Her bir satýr baþlýðý (yaklaþýk)
 740 + 24 byte: Bir tamsayý (int) alaný ve bir metin (text) alaný
 741 +  4 byte: Sayfada tuple a pointer
 742 ----------------------------------------
 743   64 byte -> kayýt baþýna
 744
 745    PostgreSQL'de veri sayfasý (data page) büyüklüðü 8192 byte (8k)dýr,
 746    dolayýsýyla:
 747 8192 byte -> page baþýna
 748 -------------------------  =  Her bir veritabaný page'ý baþýna 128 satýr (yaklaþýk)
 749   Satýr baþýna 64 byte
 750
 751 100000 veri satýrý
 752 --------------------  =  782 veritabaný sayfasý
 753      128 satýr
 754
 755    782 veritabaný sayfasý * sayfa baþýna 8192 byte = 6,406,144 bytes (6.4
 756    MB)
 757
 758    Index'ler çok fazla yere gereksinim duymazlar, ama index'lenmiþ veriyi
 759    tutacaklarýndan büyük olabilirler.
 760
 761    NULL deðerler bitmapler içinde tutulur; dolayýsýyla çok az yer
 762    kaplarlar.
 763
 764     4.7) Veritabanýnda hangi tablo ya da index'lerin tanýmlandýðýný nasýl
 765     görebilirim?
 766
 767    psql, bu tür bilgileri göstermek için, \ ile baþlayan bir çok komut
 768    sunmaktadýr. \? komutu ile bu komutlarý görebilirsiniz. Ayrýca,
 769    bunlarý açýklayan ve pg_ ile baþlayan çok sayýda sistem tablosu
 770    bulunmaktadýr. Ayný zamanda, psql -l ile tüm veritabanlarýný
 771    listeyelebirsiniz.
 772
 773    Ayrýca, pgsql/src/tutorial/syscat.source kodunu inceleyebilirsiniz. Bu
 774    dosya, veritabaný sistem dosyalarýndan bilgiyi almak için gereksinim
 775    duyulan bir çok SELECT'leri gösterir.
 776
 777     4.8) Sorgularým cok yavaþ, ya da index'lerimi kullanmýyorlar. Neden?
 778
 779    Indexler her sorgu tarafýndan otomatik olarak kullanýlmazlar. Indexler
 780    eðer bir tablonun büyüklüðü minimum bir büyüklükten fazla ise ve sorgu
 781    tablodaki satýrlarýn sadece küçük bir yüzdesini seçiyorsa kullanýlýr.
 782    Bunun nedeni, index eriþiminin neden olduðu raslansal disk eriþimi nin
 783    diskin ya da tablonun sýralý okunmasýndan daha yavas olabilmesidir.
 784
 785    Bir index'in kullanýlýp kullanýlmayacaðýný belirlemek için, PostgreSQL
 786    tablo hakkýndaki istatistiklere gereksinmesi vardýr. Bu istatistikler,
 787    VACUUM ANALYZE kullanýlarak toplanýrlar. Optimizer, istatistikleri
 788    kullanarak, tabloda kaç satýr olduðunu ve bilir ve indexin kullanýlýp
 789    kullanýlmayacaðýna daha iyi karar verir. Istatistikler, ayný zamanda
 790    en uygun join sýrasýný ve yöntemini belirlemekte çok önemlidir.
 791    Ýstatistik toplanmasý, tablo içerikleri deðiþtikçe periyodik olarak
 792    yapýlmalýdýr.
 793
 794    Indexler normalde ORDER BY sorgularý ya da join iþlemlerini
 795    gerçekleþtirmek için kullanýlmazlar. Açýk bir sýralamayý takip eden
 796    sýralý bir arama (sequential scan), büyük bir tabloda index aramasý
 797    yapmaktan genelde daha hýzlýdýr.
 798    Ancak, ORDER BY ile birleþmiþ LIMIT genellikle bir index
 799    kullanacaktýr; çünkü tablonun sadece belirli bir miktarý
 800    döndürülecektir. Aslýnda, MAX() ve MIN() fonksiyonlarýnýn index
 801    kullanmamalarýndan dolayý, bu gibi deðerleri ORDER BY ve LIMIT
 802    kullanarak da almak olasýdýr:
 803     SELECT col
 804     FROM tab
 805     ORDER BY col [ DESC ]
 806     LIMIT 1;
 807
 808    Eðer optimizer'ýn sýralý arama yapmasýnýn yanlýþ olduðuna
 809    inanýyorsanýz, SET enable_seqscan TO 'off' kullanýn ve index kullanan
 810    aramalarýn hala daha hýzlý olup olmadýðýný görün.
 811
 812    LIKE ya da ~ gibi operatörler kullanýyorsanýz, index'ler sadece
 813    aþaðýdaki koþullarda kullanýlabilir:
 814      * Arama dizininin baþý, dizinin baþý ile baðlanmalýdýr. Yani,
 815           + LIKE sorgularý % ile baþlamamalýdýr.
 816           + Düzenli ifade sorgularý ^ iþe baþlamamalýdýr.
 817      * Arama metni bir karakter sýnýfý ile baþlayamaz. Örnek: [a-e]
 818      * ILIKE ve ~* gibi büyük/küçük harfe duyarsýz aramalar index'lerden
 819        yararlanmazlar. Onun yerine, bölüm 4.12'de anlatýlan fonksiyonel
 820        index'leri kullanabilirsiniz.
 821      * initdb sýrasýnda öntanýmlý C locale'i kullanýlmalýdýr.
 822
 823     4.9) query-optimizer'ýn sorgularýmý nasýl deðerlendirdiðini, iþleme
 824     soktuðunu nasýl görebilirim?
 825
 826    EXPLAIN yardým sayfasýna bakýnýz.
 827
 828     4.10) R-tree index nedir?
 829
 830    R-tree index, uzaysal (spatial) verileri indexlemek için kullanýlýr.
 831    Bir hash index, dizi aramalarýnda (range search) kullanýlamaz. B-tree
 832    index dizi aramalarýnda sadece tek boyutlu çalýþmaktadýr. R-tree, çok
 833    boyutlu veriyi destekler. Örneðin, eðer bir R-tree index point veri
 834    tipi üzerinde inþa edililebilirse, sistem "select all points within a
 835    bounding rectangle" gibi sorgulara daha verimli yanýtlar verecektir.
 836
 837    Orijinal R-tree tasarýmýný açýklayan belge:
 838
 839    Guttman, A. "R-trees: A Dynamic Index Structure for Spatial
 840    Searching." Proceedings of the 1984 ACM SIGMOD Int'l Conf on Mgmt of
 841    Data, 45-57.
 842
 843    Bu belgeyi, Stonebraker'ýn "Readings in Database Systems" kitabýnda
 844    bulabilirsiniz.
 845
 846    Gömülü R-tree indexleri poligon ve boxlarý kullanabilir. Teorik
 847    olarak, R-tree indexlerin özelliklerini geniþletmek bir miktar çaba
 848    gerektirir ve bunun nasýl yapýlacaðýna dair bir belgemiz henüz
 849    bulunmamaktadýr.
 850
 851     4.11) Genetic Query Optimizer nedir?
 852
 853    GEQO modülü, Genetic Algorithm(GA) kullanýlarak tablolar
 854    birleþtirildiðinde sorgu optimizasyonunu hýzlandýrýr.
 855
 856     4.12) Düzenli ifade (Regular Expression) aramalarýný ve büyük/küçük harfe
 857     duyarsýz aramalarý nasýl yapabilirim? Bu büyük(küçük harfe duyarlý aramalar
 858     için index'i nasýl kullanabilirim?
 859
 860    ~ operatörü düzenli ifade eþleþmesi ve ~* büyük/küçük harfe duyarsýz
 861    düzenli ifade eþleþmesi yapar. Büyük/küçük harfe duyarlý olan LIKE'ýn
 862    büyük/küçük harfe duyarsýz olan biçimi ILIKE'týr ve PostgreSQL 7.1
 863    sürümü ile birlikte gelmiþtir.
 864
 865    Büyük-küçük harfe duyarsýz eþitlik karþýlaþtýrmalarý aþaðýdaki gibi
 866    ifade edilir:
 867 SELECT *
 868 FROM tab
 869 WHERE lower(col) = 'abc'
 870
 871    Bu standart bir index yaratmayacaktýr. Ancak eðer fonksiyonel bir
 872    index yaratýrsanýz; o kullanýlacaktýr:
 873 CREATE INDEX tabindex on tab (lower(col));
 874
 875     4.13) Bir sorguda, bir alanin "NULL" olduðunu nasýl ortaya çýkarabilirim?
 876
 877    Kolonu, IS NULL ve IS NOT NULL ile test edebilirsiniz.
 878
 879     4.14) Çesitli karakter tipleri arasýndaki farklar nelerdir?
 880
 881 Veri Tipi           Ýç Adý              Not
 882 --------------------------------------------------
 883 VARCHAR(n)      varchar         boyut en büyük uzunluðu verir; sadece verilen kadar veri tutulur.
 884 CHAR(n)         bpchar          belirtilen uzunluða kadar sonuna  boþluk eklenir.
 885 TEXT            text            uzunlukta herhangi bir üst sýnýr yoktur.
 886 BYTEA           bytea           variable-length byte array (null-byte safe)
 887 "char"          char            bir karakter
 888
 889    Ýç adlarý (internal name) sistem kataloglarýný ve bazý hata
 890    mesajlarýný incelerken göreceksiniz.
 891
 892    Ýlk dört veri tipi "varlena" tipidir (yani, diskteki ilk 4 bayt
 893    uzunluktur; devamý da veridir.) Dolayýsýyla, kullanýlan gerçek alan,
 894    belirtilen alandan biraz daha büyüktür. Ancak, bu veri tipleri,
 895    sýkýþtýrýlmaya tabi tutulabilir; dolayýsýyla disk alaný beklenilenden
 896    küçük olabilir. VARCHAR(n) büyüklüðü artabilen ama en büyük uzunluðu
 897    sýnýrlý olan verileri saklamak için en uygun yöntemdir. TEXT, 1 GB
 898    büyüklüðe kadar olan verileri tutmak için kullanýlýr.
 899
 900    CHAR(n), ayný uzunluktaki dizilerin saklanmasý için kullanýmýr.
 901    CHAR(n) belirtilen uzunluða kadar boþluk ile doldurur; ancak
 902    VARCHAR(n) sadece verilen karakterleri saklar. BYTEA binary veri
 903    saklamak içindir; ayrýca "NULL" bayt içeren deðerleri de saklar.
 904    Burada anlatýlan üç veri tipi de benzer baþarým karakteristiklere
 905    sahiptir.
 906
 907     4.15.1) Nasýl serial/otomatik artan (auto-incrementing) bir alan
 908     yaratabilirim?
 909
 910    PostgreSQL'de SERIAL veri tipi vardýr. Bu veri tipi bir sequence ve
 911    kolon üzerinde bir index yaratýr.
 912
 913    Örnek, aþaðýdaki sorgu:
 914 CREATE TABLE person (
 915     id   SERIAL,
 916     name TEXT
 917 );
 918
 919    buna çevrilir:
 920 CREATE SEQUENCE person_id_seq;
 921 CREATE TABLE person (
 922     id   INT4 NOT NULL DEFAULT nextval('person_id_seq'),
 923     name TEXT
 924 );
 925 CREATE UNIQUE INDEX person_id_key ON person ( id );
 926
 927    Sequenceler hakkýnda daha fazla bilgi için create_sequence yardým
 928    sayfasýna bakabilirsiniz. Her satýrýn OID alanýný tekil bir sayý
 929    olarak alabilirsiniz. Ancak, veritabanýnýzýn dump'ýný alýp yeniden
 930    yüklerseniz, OID deðerlerini koruyabilmek için pg_dump'ýn -o
 931    parametresini ya da "COPY WITH OIDS" seçeneðini kullanmanýz
 932    gerekecektir.
 933
 934     4.15.2) SERIAL giriþinin degerini nasýl alabilirim?
 935
 936    Bir yaklaþým, sequence nesnesindeki SERIAL deðerini, veriyi girmeden
 937    önce nextval() ile alýp, aldýðýnýz deðeri kendinizin girmesidir.
 938    4.15.1'deki örnek tabloyu kullanarak bir örnek verelim:
 939 new_id = execute("SELECT nextval('person_id_seq')");
 940
 941     execute("INSERT INTO person (id, name) VALUES (new_id, 'Blaise Pascal')");
 942
 943    Diðer sorgular için new_id'de yeni deðerin saklanmasý gerekir.
 944    Otomatik olarak yaratýlan SEQUENE nesnesinin adý, <tablo adý>_<serial
 945    kolonu adý>_seq þeklinde olacaktýr (< > iþaretleri olmadan).
 946
 947    Alternatif olarak, atanmýþ SERIAL deðerini, deðer girildikten sonra
 948    currval() fonksiyonu ile alabilirsiniz:
 949                 execute("INSERT INTO person (name) VALUES ('Blaise Pascal')");
 950                 new_id = execute("SELECT currval('person_id_seq')");
 951
 952    Son olarak, ön tanýmlý deðeri bulmak için INSERT ifadesinden dönen OID
 953    deðerini kullanabilirsiniz; ancak bu en az taþýnabilir çözüm
 954    olacaktýr. Perl'de, Edmund Mergl'in DBD:Pg mödülü ile birlikte DBI
 955    kullanarak, OID deðeri $sth->execute() çalýþtýrýldýktan sonra
 956    $sth->(pg_oid_status) ile alýnabilir.
 957
 958     4.15.3) currval() ve nextval() diðer kullanýcýlara sorun yaratmaz mý?
 959
 960    Hayýr. curval(), tüm kullanýcýlar deðil, backend tarafýndan atanan
 961    geçerli deðeri döndürür.
 962
 963     4.15.4) Neden sequence sayýlarý transaction iþleminin iptalinden sonra
 964     yeniden kullanýlýyor? Neden sequence/SERIAL kolonumdaki sayýlarda atlamalar
 965     oluyor?
 966
 967    Uyumluluðu arttýrmak için, sequence deðerleri çalýþan transaction'lara
 968    gerektiði þekilde aktarýlýr ve transaction bitene kadar o deðer
 969    kilitlenmez. Bu, iptal edilen transaction iþlemleri nedeniyle
 970    boþluklara neden olur.
 971
 972     4.16) OID nedir? TID nedir?
 973
 974    OIDler, tekil satýr numaralarýna PostgreSQL'in yanýtýdýr.
 975    PostgreSQL'de yaratýlan her sayý, tekil bir OID alýr. initdb iþlemi
 976    sýrasýnda yaratýlan tüm OID'ler 16384'ten küçüktür
 977    (backend/access/transam.h). Kullanýcýlar tarafýndan yaratýlan tüm
 978    OID'ler bu sayýya eþit ya da bu sayýdan büyüktür. Varsayýlan durumda,
 979    tüm bu OIDler sadece bir tablo ya da veritabanýnda deðil, tüm
 980    PostgreSQL kurulumunda tekildir.
 981
 982    PostgreSQL OIDleri, tablolar arasýnda satýrlarý iliþkilendirmek için
 983    kendi iç tablolarýnda kullanýr. Bu OIDler belirli kullanýcý
 984    satýrlarýný belirtmek için kullanabilir ve join iþlemlerinde
 985    kullanýlýr. OID deðerlerini saklamak için OID kolon tipini kullanmanýz
 986    önerinir. Daha hýzlý bir eriþim için, OID alanýnda bir index
 987    yaratabilirsiniz.
 988
 989    OID'ler yeni satýrlara, tüm veritabanlarý tarafýnda kullanýlan ortak
 990    bir alandan atanýrlar. Eðer OID'i baþka bir deðere eþitlemek
 991    isterseniz ya da tablonun bir kopyasýný orijinal OIDler ile çýkarmak
 992    isterseniz, bu mümkündür:
 993                         CREATE TABLE new_table(old_oid oid, mycol int);
 994                         SELECT old_oid, mycol INTO new FROM old;
 995                         COPY new TO '/tmp/pgtable';
 996                         DELETE FROM new;
 997                         COPY new WITH OIDS FROM '/tmp/pgtable';
 998
 999    OIDler 4-bit tamsayý olarak saklanýrlar ve 4 milyarda overflow
1000    olacaktýr. Kimse bu sayýya ulaþtýðýna dair bir bilgi iletmedi ve bu
1001    sýnýrý kimse bu sýnýra ulaþmadan kaldýracaðýz.
1002
1003    TIDler, belirli fiziksel satýrlar block ve offset deðerleri ile
1004    belirtmekte kullanýlýr. TIDler, satýrlar deðiþtiðinde ya da yeniden
1005    yüklendiðinde deðiþirler. Index girdileri tarafýndan fiziksel
1006    satýrlarý göstermek için kullanýlýrlar.
1007
1008     4.17) PostgreSQL'de kullanýlan bazý terimlerin anlamlarý nelerdir?
1009
1010    Kaynak kodun bir kýsmý ve eski belgeler, daha geniþ kullaným alaný
1011    olan terimleri kullanýrlar. Bunlarýn bazýlarý:
1012      * table, relation, class
1013      * row, record, tuple
1014      * column, field, attribute
1015      * retrieve, select
1016      * replace, update
1017      * append, insert
1018      * OID, serial value
1019      * portal, cursor
1020      * range variable, table name, table alias
1021
1022    Genel veritabaný terimleri,
1023    http://hea-www.harvard.edu/MST/simul/software/docs/pkgs/pgsql/glossary
1024    /glossary.html adresinde bulunabilir.
1025
1026     4.18) Neden "ERROR: Memory exhausted in AllocSetAlloc()" hatasýný alýyorum?
1027
1028    Sisteminizde sanal belleðinizi tüketmiþ olabilirsiniz, ya da
1029    çekirdeðiniz belli kaynaklar icin düþük bir sýnýra sahip olabilir.
1030    postmaster'ý baþlatmadan önce aþaðýdakileri deneyebilirsiniz:
1031 ulimit -d 262144
1032 limit datasize 256m
1033
1034    Kabuðunuza baðlý olarak, bunlardan sadece biri olumlu sonuç
1035    verecektir, ama bu iþlem veri segment sýnýrýnýzý arttýracak, ve belki
1036    de sorgunuzun tamamlanmasýný saðlayacaktýr. Bu komut, varolan iþleme
1037    (current process) ve komut çalýþtýrýldýktan sonraki tüm alt iþlemlere
1038    uygulanýr. Eðer SQL istemcinizle, backend'in çok fazla veri döndürmesi
1039    nedeniyle bir sorun yaþýyorsanýz, bunu istemciyi baþlatmadan önce
1040    deneyiniz.
1041
1042     4.19) Hangi PostgreSQL sürümünü çalýþtýrdýðýmý nasýl görebilirim?
1043
1044    psql arabiriminde, select version(); yazýnýz.
1045
1046     4.20) Neden large-object iþlemlerim, "invalid large obj descriptor"
1047     hatasýný veriyor?
1048
1049    Large object iþlemlerinizin uçlarýna, yani lo_open ... lo_close
1050    komutlarýnýn çevresine, BEGIN WORK ve COMMIT koymanýz gerekmektedir;
1051
1052    Þu anda, PostgreSQL kurallarý large objectleri transaction commit
1053    edildiðinde kapatarak uygulamaktadýr. Dolayýsýyla handle ile yapýlacak
1054    ilk þey invalid large obj descriptor hatasý ile
1055    sonuçlanacaktýr.Dolayýsýyla çalýþan kodunuz eðer transaction
1056    kullanmazsanýz hata mesajlarý üretecektir.
1057
1058    Eðer ODBC gibi bir istemci arabirimi kullanýyorsanýz, auto-commit'i
1059    kapatmanýz gerekebilir.
1060
1061     4.21) Þu andaki zamaný öntanýmlý deðer olarak kabul eden How do I create a
1062     column that will default to the current time?
1063
1064    Alttakini kullanabilirsiniz:
1065 CURRENT_TIMESTAMP:
1066 CREATE TABLE test (x int, modtime timestamp DEFAULT CURRENT_TIMESTAMP );
1067
1068     4.22) Neden IN kullanan subquery'lerim çok yavas?
1069
1070    7.4 sürümünden önce, subqueryler. Eðer subquery sadece birkaç satýr ve
1071    outer query bol sayýda satýr döndürüyorsa, IN en hýzlýsýdýr. Sorgularý
1072    hýzlandýrmak için IN yerine EXISTS kullanýn:
1073 SELECT *
1074     FROM tab
1075     WHERE col1 IN (SELECT col2 FROM TAB2)
1076
1077    sorgusunu, aþaðýdaki ile deðiþtirin:
1078 SELECT *
1079     FROM tab
1080     WHERE EXISTS (SELECT col2 FROM TAB2 WHERE col1 = col2)
1081
1082    Bu iþlemin hýzlý olmasý için, subcol'un indexlenmiþ bir kolon olmasý
1083    gerekmektedir.
1084
1085    7.4 sürümü ve sonrasýnda, IN aslýnda normal sorgularla ayný karmaþýk
1086    join tekniklerini kullanýr ve EXISTS'e tercih edilir.
1087
1088     4.23) Outer join iþlemini nasýl yapabilirim?
1089
1090    PostgreSQL outer joins islemlerini SQL standartlarýný kullanarak
1091    gerçekleþtirmektedir. Aþaðýda 2 örnek bulunmaktadýr:
1092 SELECT *
1093 FROM t1 LEFT OUTER JOIN t2 ON (t1.col = t2.col);
1094
1095    ya da
1096 SELECT *
1097 FROM t1 LEFT OUTER JOIN t2 ON (t1.col = t2.col);
1098
1099    Bu özdeþ sorgular t1.col' i t2.col'ye join ederler ve ayný zamanda
1100    t1'deki unjoined satýrlarý (t2'de eþlenmemiþ olanlarla) döndürürler.
1101    RIGHT JOIN t2'nin unjoined satýrlarýný ekleyecektir. Bir FULL join,
1102    eþleþmiþ bütün satýrlarý ve t1 ile t2'den tüm baðlanmamýþ (unjoined)
1103    satýrlarý alýr. OUTER sözcüðü seçimseldir ve LEFT, RIGHT ve FULL join
1104    iþlemlerinde olduðu kabul edilir. Sýradan join iþlemleri INNER JOIN
1105    olarak adlandýrýlýr.
1106
1107    Önceki sürümlerde, OUTER JOINler UNION ve NOT IN kullanýlarak simüle
1108    edilebiliyordu. Örneðin, tab1 ve tab2'yi birleþtirirken, aþaðýdaki
1109    sorgu iki tablonun dýþtan baðlanmasýný saðlar:
1110 SELECT tab1.col1, tab2.col2
1111 FROM tab1, tab2
1112 WHERE tab1.col1 = tab2.col1
1113 UNION ALL
1114 SELECT tab1.col1, NULL
1115 FROM tab1
1116 WHERE tab1.col1 NOT IN (SELECT tab2.col1 FROM tab2)
1117 ORDER BY col1
1118
1119     4.24) Ayný andan birden fazla veritabanýnda nasýl iþlem yapabilirim?
1120
1121    Mevcut veritabanýnýz dýþýndaki baþka bir veritabanýnýzý sorgulamanýzýn
1122    bir yolu bulunmamaktadýr. Bunun nedeni, PostgreSQL'in veritabanýna
1123    özel sistem kataloglarý yüklemesidir. Bu nedenle, cross-database bir
1124    sorgunun nasýl davranacaðýný kestirmek zordur.
1125
1126    contrib/dblink fonksiyon çaðrýlarýný kullanarak cross-database
1127    sorgulara izin verir. Tabii ki, bir istemci deðiþik veritabanlarýna
1128    ayný anda eriþim saðlayabilir ve bilgiyi bu þekilde birleþtirebilir.
1129
1130     4.25) Bir fonksiyondan nasýl çoklu satýr ya da kolon döndürebilirim?
1131
1132    7.3 sürümünde, bir fonksiyondan kolaylýkla çoklu satýr ya da sütun
1133    döndürebilirsiniz.
1134    (http://techdocs.postgresql.org/guides/SetReturningFunctions)
1135
1136     4.26) Neden Pl/PgSQL fonksiyonlarý içinden güvenli bir þekilde tablo
1137     yaratma/kaldýrma iþlemlerini yapamýyoruz?
1138
1139    PL/PgSQL fonksiyon içerikleri cache'ler. Bunun istenmeyen bir tarafý,
1140    eðer bir PL/PgSQL fonksiyonu geçici bir tabloya eriþiyorsa ve bu tablo
1141    ileride kaldýrýlýp yeniden oluþturulduktan sonra fonksiyon yeniden
1142    çaðrýlýrsa, fonksiyon çalýþmayacaktýr; çünkü cache'lenmiþ fonksiyon
1143    hala eski geçici tabloyu gösteriyor olacaktýr. Çözüm, geçici tablo
1144    eriþimleri için PL/PgSQL'de EXECUTE kullanmaktýr. Bu, sorgunun her
1145    seferinde yeniden iþlenmesini saðlayacaktýr.
1146
1147     4.27) 4.28) Hangi þifreleme seçenekleri bulunmaktadýr?
1148
1149      * contrib/pgcrypto SQL sorgularýnda kullanýlabilmesi için þifreleme
1150        fonksiyonlarý içermektedir.
1151      * Ýstemciden sunucuya iletiþimi þifrelemek için, sunucuda ssl
1152        seçeneði postgresql.conf içinde açýk olmalýdýr. Ayrýca,pg_hba.conf
1153        dosyasý içinde host ya da hostssl kaydý mutlaka olmalýdýr ve
1154        istemci sslmode kapatýlmamalýdýr. (Ayný zamanda,PostgreSQL'in
1155        doðal SSL baðlantýlarý dýþýnda ssh ya da ssl gibi 3.parti
1156        þifrelenmiþ veri iletimi de mümkündür.)
1157      * Veritabaný kullanýcý adý ve þifreleri 7.3 sürümü ile birlikte
1158        otomatik olarak þifrelenirler. Önceki sürümlerde, postgresql.conf
1159        içindeki PASSWORD_ENCRYPTION seçeneðini aktif hale getirmeniz
1160        gerekmektedir.
1161      * Sunucunun kendisini þifreli dosya sistemi üzerinde
1162        çalýþtýrabilirsiniz.
1163      _________________________________________________________________
1164
1165                     PostgreSQL Özelliklerini Geniþletmek
1166
1167     5.1) Kullanýcý-tanýmlý bir fonksiyon yazdým. psql'de çalýþtýrdýðým zaman
1168     neden core dump ediyor?
1169
1170    Sorunun nedeni birden fazla þey olabilir. Kullanýcý-tanýmlý
1171    fonksiyonunuzu stand-alone bir programda çalýþtýrmayý deneyiniz.
1172
1173     5.2) PostgreSQL'e nasýl yeni tipler/fonksiyonlar ekleyebilirim?
1174
1175    Çalýþmalarýnýzý pgsql-hackers e-posta listesine gönderiniz. Kodunuz
1176    incelendikten sonra contrib dizinine konacaktýr.
1177
1178     5.3) Bir tuple dondürmek icin bir C fonksiyonunu nasil yazarým?
1179
1180    PostgreSQL 7.3 sürümü ile birlikte, C, PL/PgSQL ve SQL kullanýlarak
1181    tablo-döndüren fonksiyonlar tamamen desteklenmektedir. Ayrýntýlý bilgi
1182    için PostgreSQL 7.3.2 Kullanýcý Rehberi'ne bakabilrisiniz. Bir örneði
1183    contrib/tablefunc içinde bulabilirsiniz.
1184
1185     5.4) Bir kaynak dosyasýnda deðiþiklik yaptým. Yeniden derlememe raðmen
1186     deðiþiklik geçerli olmuyor. Neden?
1187
1188    Makefile'lar include dosyalarý için tam bir baðýmlýlýk içermezler.
1189    Öncelikle make clean, ardýndan da baska bir make iþlemi yapmanýz
1190    gerekir. GCC kullanýyorsanýz, configure betiðinin --enable-depend
1191    seçeneðini, derleyicinin baðýmlýlýklarý otomatik olarak hesaplamasý
1192    için kullanabilirsiniz.