docs/manual/caching.xml.tr

   1 <?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
   2 <!DOCTYPE manualpage SYSTEM "style/manualpage.dtd">
   3 <?xml-stylesheet type="text/xsl" href="style/manual.tr.xsl"?>
   4 <!-- English Revision: 743408 -->
   5 <!-- =====================================================
   6  Translated by: Nilgün Belma Bugüner <nilgun belgeler.org>
   7    Reviewed by: Orhan Berent <berent belgeler.org>
   8 ========================================================== -->
   9
  10 <!--
  11  Licensed to the Apache Software Foundation (ASF) under one or more
  12  contributor license agreements.  See the NOTICE file distributed with
  13  this work for additional information regarding copyright ownership.
  14  The ASF licenses this file to You under the Apache License, Version 2.0
  15  (the "License"); you may not use this file except in compliance with
  16  the License.  You may obtain a copy of the License at
  17
  18      http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0
  19
  20  Unless required by applicable law or agreed to in writing, software
  21  distributed under the License is distributed on an "AS IS" BASIS,
  22  WITHOUT WARRANTIES OR CONDITIONS OF ANY KIND, either express or implied.
  23  See the License for the specific language governing permissions and
  24  limitations under the License.
  25 -->
  26
  27 <manualpage metafile="caching.xml.meta">
  28
  29   <title>Önbellek Kullanım Kılavuzu</title>
  30
  31   <summary>
  32     <p>Bu belge <module>mod_cache</module>,
  33       <module>mod_disk_cache</module>, <module>mod_file_cache</module>
  34       modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>
  35       için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil
  36       olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve
  37       yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache’nin önbellekleme
  38       özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>
  39   </summary>
  40
  41   <section id="introduction">
  42     <title>Giriş</title>
  43
  44     <p>Apache HTTP sunucusunun 2.2 sürümünden itibaren
  45       <module>mod_cache</module> ve <module>mod_file_cache</module> modülleri
  46       deneysel olmaktan çıkarılmış ve üretim amaçlı kullanılabileceğine karar
  47       verilmiştir. Bu önbellekleme mimarileri gerek HTTP sunucusu gerekse
  48       vekili olarak çalışmada HTTP işlemlerini hızlandırmak anlamında sunucuya
  49       güç katarlar.</p>
  50
  51     <p><module>mod_cache</module>, ortam sağlayıcı modülü olan
  52       <module>mod_disk_cache</module> ile birlikte HTTP önbelleklemesini
  53       akıllıca yerine getirir. İçeriğin kendisi önbellekte saklanırken
  54       <module>mod_cache</module> içeriğin önbelleklenebilmesini denetim
  55       altında tutan HTTP başlıkları ve seçenekleri ile ilgilenir. Yerel ve
  56       vekalet edilen içeriğin her ikisinin de aynı anda işlem görmesi
  57       sağlanabilir. <module>mod_cache</module>, vekalet edilen içeriğe,
  58       devingen yerel içeriğe veya zamanla değişen yerel dosyalara erişimi
  59       hızlandırma ihtiyacına yönelik olarak hem basit hem de karmaşık
  60       önbellekleme yapılandırmalarını mümkün kılar.</p>
  61
  62     <p><module>mod_file_cache</module> ise biraz daha temel ancak bazen daha
  63       kullanışlı olabilen bir önbellekleme şekli ile ilgilenir. URL’lerin
  64       önbelleklenebilmesini mümkün kılmanın karmaşıklığıyla boğuşmak yerine
  65       <module>mod_file_cache</module>, dosyaların Apache’nin son başlatıldığı
  66       zamanki durumlarını saklamak için dosyaların belleğe eşlenmek üzere ele
  67       alınmasını sağlar. Böylelikle, <module>mod_file_cache</module>, çok sık
  68       değişmeyen durağan yerel dosyalara erişim zamanını azaltmaya yardım
  69       eder.</p>
  70
  71     <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> ve
  72       <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergeleri ile
  73       ilgili bölümlerde anlatılanları saymazsak
  74       <module>mod_file_cache</module>, bu belgenin asıl konusu olan
  75       <module>mod_cache</module> önbellekleme mimarisine göre daha basit bir
  76       önbellekleme gerçeklenimidir.</p>
  77
  78     <p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin
  79       olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine
  80       Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>
  81       belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>
  82
  83   </section>
  84
  85   <section id="overview">
  86
  87     <title>Önbelleklemeye Bir Bakış</title>
  88
  89     <related>
  90       <modulelist>
  91         <module>mod_cache</module>
  92         <module>mod_disk_cache</module>
  93         <module>mod_file_cache</module>
  94       </modulelist>
  95       <directivelist>
  96         <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
  97         <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
  98         <directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>
  99         <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>
 100         <directive module="core">UseCanonicalName</directive>
 101         <directive module="mod_negotiation">CacheNegotiatedDocs</directive>
 102       </directivelist>
 103     </related>
 104
 105     <p>Bir istek sonuçlanıncaya kadar <module>mod_cache</module> modülünde iki
 106       aşamadan geçer. İlkinde <module>mod_cache</module> bir URL eşleme modülü
 107       olarak çalışır ve URL önbellekteyse ve zaman aşımına uğramamışsa isteğin
 108       doğrudan <module>mod_cache</module> tarafından sunulmasını sağlar.</p>
 109
 110     <p>Yani isteğin sunumu sırasında, isteğin örneğin,
 111       <module>mod_proxy</module> veya <module>mod_rewrite</module> tarafından
 112       ele alınması gerekse bile bu yapılmaz. Önbelleklenen içerik ilk alındığı
 113       haliyle sunulur.</p>
 114
 115     <p>Eğer URL önbellekte yoksa, <module>mod_cache</module> isteği bir  <a
 116       href="filter.html">süzgece</a> tabi tutar. Apache içeriğin varlığını
 117       saptamışsa içeriğin süzgeç tarafından sunulmasını sağladıktan sonra,
 118       süzgeç içeriğin önbelleklenebileceğini saptamışsa gelecekte sunmak üzere
 119       içeriği önbelleğe kaydeder.</p>
 120
 121     <p>Eğer URL önbellekte bulunmuş fakat içeriğin zaman aşımına uğradığı
 122       anlaşılmışsa süzgeç yine de eklenir fakat bu kez
 123       <module>mod_cache</module> önbellekteki sürümün hala geçerli olup
 124       olmadığını saptamak için kaynağın bulunduğu sunucuya bir koşullu istek
 125       gönderir. Önbellekteki sürüm hala geçerliyse temel verileri güncellenir
 126       ve istek önbellekten sunulur. Önbellekteki sürüm artık geçerli değilse,
 127       önbellekteki sürüm silinir ve süzgeç güncel içeriği önbelleğe kaydeder
 128       ve isteği oradan sunar.</p>
 129
 130     <section>
 131       <title>Önbelleğin Hızlandırılması</title>
 132
 133       <p>Yerel içerik önbelleklendiği takdirde <directive
 134         module="core">UseCanonicalName</directive> yönergesine <code>On</code>
 135         değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış
 136         olduduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin
 137         önbellek anahtarının bir parçası olarak kullanılmasıdır. Yönergeye
 138         <code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal
 139         konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her
 140         meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>
 141
 142       <p>Önbellekleme, URL’nin dosya ismine dönüştürülmesi aşamasında
 143         gerçekleştiğinden önbelleklenen belgeler sadece URL isteklerine bir
 144         yanıt olarak sunulurlar. <a href="howto/ssi.html">Sunucu Taraflı
 145         İçerikleri</a> kullanmazsanız genellikle bunun fazla bir önemi
 146         olmaz.</p>
 147
 148       <example>
 149         &lt;!-- Bu içerik önbelleklenebilir. --&gt;<br />
 150         &lt;!--#include virtual="/dipnot.html" --&gt;<br />
 151         <br />
 152         &lt;!-- Bu içerik önbelleklenemez. --&gt;<br />
 153         &lt;!--#include file="/bir/yol/dipnot.html" --&gt;
 154       </example>
 155
 156       <p>Sunucu Taraflı İçerikleri kullanıyorsanız ve önbelleklemenin
 157         sağladığı hız artışından da yaralanmak istiyorsanız içerik
 158         yerleştirmek için <code>virtual</code> içerik türünü kullanınız.</p>
 159     </section>
 160
 161     <section>
 162       <title>Zaman Aşımı Süreleri</title>
 163
 164       <p>Önbellekli öğeler için öntanımlı zaman aşımı süresi bir saat olmakla
 165         birlikte <directive module="mod_cache">CacheDefaultExpire</directive>
 166         yönergesi kullanılarak bu değer kolaylıkla geçersiz kılınabilir. Bu
 167         öntanımlı değer sadece içeriğin özgün kaynağı bir zaman aşımı süresi
 168         veya son değişiklik tarihi belirtmediği takdirde kullanılır.</p>
 169
 170       <p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de
 171         <code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa
 172         <module>mod_cache</module> zaman aşımı süresini <directive
 173         module="mod_cache">CacheLastModifiedFactor</directive> yönergesinin
 174         nasıl kullanıldığına bakarak saptar.</p>
 175
 176       <p>Yerel içerik için, zaman aşımı süresini hassas olarak ayarlamak
 177         gerekirse <module>mod_expires</module> kullanılabilir.</p>
 178
 179       <p>Zaman aşımı süresinin üst sınırı <directive
 180         module="mod_cache">CacheMaxExpire</directive> yönergesi ile
 181         belirlenebilir.</p>
 182
 183     </section>
 184
 185     <section>
 186       <title>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</title>
 187
 188       <p>Önbellekteki içerik zaman aşımına uğrayıp, içerik sağlayıcıya veya
 189         arka sunucuya özgün isteği aktarmak yerine ayrı bir istek yapılması
 190         gereği Apache’nin şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>
 191
 192       <p>Bir istemcinin veya önbelleğin aynı içeriğin farklı sürümleri
 193         arasında ayrım yapabilmesi için HTTP protokolü bazı başlık alanları
 194         önerir. Örneğin, "Etag:" başlığıyla sunulan bir özkaynak için
 195         "If-None-Match:" başlığıyla bir şartlı istek yapmak mümkün olduğu gibi
 196         özkaynak "Last-Modified:" başlığıyla sunuluyorsa şartlı istek
 197         "If-Modified-Since:" başlığıyla yapılabilir, vesaire.</p>
 198
 199       <p>Böyle bir şartlı istek yapıldığında yanıt koşulun içerikle eşleşip
 200         eşleşmediğine bağlı olarak farklı olur. Eğer istek bir
 201         "If-Modified-Since:" başlığıyla yapılmışsa ve içerik istekte
 202         belirtilen zamandan önce değiştirilmemişse kısa ve öz olarak bir "304
 203         Not Modified" (Bir değişiklik yok) iletisiyle yanıt verilir.</p>
 204
 205       <p>Aksi takdirde  bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi
 206         sunulur.</p>
 207
 208       <p>Önbellekleme ile ilgili şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci
 209         olarak, böyle bir istek arkadaki sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de
 210         aynıysa bunu saptamak kolay olur ve özkaynağın tamamını aktarma
 211         külfetinden kurtulunur.</p>
 212
 213       <p>İkinci olarak, şartlı istekler arka sunucuda normalden daha az
 214         faaliyete sebep olur. Durağan dosyalar için bu genellikle
 215         <code>stat()</code> veya  benzeri bir sistem çağrısıyla dosya
 216         boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.
 217         Böylelikle Apache yerel içeriği önbellekliyor olsa bile ve hatta
 218         içerik zaman aşımına da uğrasa önbellekteki dosyada bir değişiklik
 219         olmadığı takdirde içeriği önbellekten sunmak daha hızlı olacaktır.
 220         Çünkü dosyayı önbellekten okumak, arka sunucudan okumaktan daha
 221         hızlıdır (bu, bellekten okumayla diskten okumayı karşılaştırmak
 222         gibidir).</p>
 223     </section>
 224
 225     <section>
 226       <title>Neler Önbelleklenebilir?</title>
 227
 228       <p>Evvelce bahsedildiği gibi Apache’de iki tür önbellekleme yapılır ve
 229         bunlar farklı yöntemlerle çalışır. <module>mod_file_cache</module>
 230         önbelleklemesinde dosyalar Apache başlatıldığı zamanki içerikle
 231         saklanır. Bu modül tarafından önbelleğe alınmış bir dosya için istek
 232         geldiğinde isteğin yolu kesilip önbellekteki dosya sunulur.</p>
 233
 234       <p><module>mod_cache</module> önbelleklemesinde işler biraz daha
 235         karışıktır. Bir isteğe hizmet sunulurken istenen içerik evvelce
 236         önbelleklenmemişse önbellekleme modülü önce içeriğin
 237         önbelleklenebilirliğine bakar. Bir yanıtın önbelleklenebilirliğini
 238         belirleyen koşullar şunlardır:</p>
 239
 240       <ol>
 241         <li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <directive
 242         module="mod_cache">CacheEnable</directive> ve <directive
 243         module="mod_cache">CacheDisable</directive> yönergelerine bakınız.</li>
 244
 245         <li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>
 246
 247         <li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>
 248
 249         <li>İstek bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa yanıt önbelleğe
 250           alınmayacaktır.</li>
 251
 252         <li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca
 253           "Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya
 254           "public" değerlerinden birini içermelidir.</li>
 255
 256         <li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir
 257           sorgu dizgesi içeriyorsa  yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde
 258           açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe yanıt içeriği
 259           önbelleğe alınmayacaktır.</li>
 260
 261         <li><directive module="mod_cache">CacheIgnoreNoLastMod</directive>
 262           yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum
 263           koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"
 264           başlıklarından en az birini içermesi gerekir.</li>
 265
 266         <li><directive module="mod_cache">CacheStorePrivate</directive>
 267           yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt
 268           "private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde
 269           yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>
 270
 271         <li>Benzer şekilde, <directive module="mod_cache"
 272           >CacheStoreNoStore</directive> yönergesi kullanılmamışsa yanıt
 273           "no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt
 274           içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>
 275
 276         <li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir
 277           yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>
 278       </ol>
 279     </section>
 280
 281     <section>
 282       <title>Neler Önbelleklenmemeli?</title>
 283
 284       <p>Kısaca, istek zamana aşırı bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa
 285         HTTP uzlaşımıyla bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır.</p>
 286
 287       <p>İçeriği istekçinin IP adresine bağlı olarak değişen veya her beş
 288         dakikada bir değişikliğe uğrayan bir devingen içeriğe sahipseniz böyle
 289         bir içerik asla önbelleğe alınmamalıdır.</p>
 290
 291       <p>Diğer taraftan, içerik HTTP başlığındaki değerlere bağlı olarak
 292         değişiyorsa içeriğin bir "Vary" başlığı kullanılarak akıllıca
 293         önbelleklenmesi imkanı mevcuttur.</p>
 294     </section>
 295
 296     <section>
 297       <title>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</title>
 298
 299       <p>"Vary" başlıklı bir yanıt arka sunucudan istenirken
 300         <module>mod_cache</module> tarafından alınmışsa akıllıca ele alınmaya
 301         çalışılacaktır. Mümkünse, <module>mod_cache</module> gelecekte bu
 302         içerikle ilgili isteklerin "Vary" başlıklı yanıtları olacağını
 303         saptayacak ve önbellekten doğru içerikle yanıt verecektir.</p>
 304
 305       <p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>
 306
 307       <example>
 308         Vary: negotiate,accept-language,accept-charset
 309       </example>
 310
 311       <p><module>mod_cache</module> sadece accept-language ve accept-charset
 312         başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>
 313     </section>
 314
 315   </section>
 316
 317   <section id="security">
 318     <title>Güvenlik Kaygıları</title>
 319
 320     <section>
 321       <title>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</title>
 322
 323       <p><module>mod_cache</module> çoğunlukla bir karşı vekile sahip olmak
 324         amacıyla kullanılır. Arka sunucunun sorgulanmasını gerektirmeyen tüm
 325         istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Yerel
 326         özkaynakların önbelleklenmesi söz konusu olduğunda Apache’nin güvenlik
 327         modeli büyükçe bir değişikliğe uğrar.</p>
 328
 329       <p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında
 330         taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <module>mod_cache</module>,
 331         (işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen
 332         gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli
 333         yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir
 334         deyişle, eğer <module>mod_cache</module> bir kısım içeriği önbelleğe
 335         almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten
 336         sunulacaktır.</p>
 337
 338       <p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin
 339         veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.
 340         Bunu <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
 341         yönergesini veya <module>mod_expires</module> kullanarak
 342         yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız
 343         <module>mod_cache</module> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her
 344         içeriği arabelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her
 345         istemciye bunu sunacaktır.</p>
 346     </section>
 347
 348     <section>
 349       <title>Yerel İstismarcılar</title>
 350
 351       <p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan
 352         önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya
 353         içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. Apache’yi
 354         çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini
 355         akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm
 356         içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması
 357         önerilir.</p>
 358
 359       <p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle
 360         tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.
 361         <module>mod_disk_cache</module> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi
 362         değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha
 363         kolaydır.</p>
 364
 365       <p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle
 366         karşılaştırıldığında daha yüksektir. <module>mod_disk_cache</module>
 367         kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) Apache güvenlik
 368         güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)
 369         Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini
 370         Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>
 371
 372     </section>
 373
 374     <section>
 375       <title>Önbellek Zehirlenmeleri</title>
 376
 377       <p>Apache bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek
 378         zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.
 379         Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun arka sunucudan yanlış (ve
 380         genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü
 381         betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>
 382
 383       <p>Örneğin Apache’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS
 384         önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan
 385         Apache’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini
 386         değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen
 387         bir saldırı türüdür.</p>
 388
 389       <p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun
 390         yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).
 391         Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği
 392         tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı
 393         istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık
 394         dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>
 395     </section>
 396   </section>
 397
 398   <section id="filehandle">
 399     <title>Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</title>
 400
 401     <related>
 402       <modulelist>
 403         <module>mod_file_cache</module>
 404       </modulelist>
 405       <directivelist>
 406         <directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>
 407         <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
 408         <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
 409       </directivelist>
 410     </related>
 411
 412     <p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde
 413       bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,
 414       çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının
 415       saklanması Apache’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. Apache’de tek türde
 416       dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>
 417
 418     <section>
 419       <title><code>CacheFile</code> yönergesi ile</title>
 420
 421       <p>Apache’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli
 422         <module>mod_file_cache</module> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı
 423         önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık
 424         dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda
 425         önbelleklenmesi, <directive module="mod_file_cache"
 426         >CacheFile</directive> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek
 427         sağlanabilir.</p>
 428
 429       <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesi
 430         belirtilen dosyanın Apache başlatıldığında açılmasını ve dosya için
 431         yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını
 432         sağlar.</p>
 433
 434       <example>
 435         CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
 436       </example>
 437
 438       <p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız
 439         işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili
 440         sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>
 441
 442       <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesini
 443         kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında isteğe
 444         yansıtamazsınız. Apache dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle
 445         sunar.</p>
 446
 447       <p>Eğer Apache çalışırken dosya silinmişse Apache ilk başlatıldığındaki
 448         haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya
 449         içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık dosya
 450         sisteminde görünmüyor olsa bile Apache durdurulup dosya tanıtıcıları
 451         kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest
 452         kalmayacaktır.</p>
 453     </section>
 454   </section>
 455
 456   <section id="inmemory">
 457     <title>Sistem Belleğinde Önbellekleme</title>
 458
 459      <related>
 460       <modulelist>
 461         <module>mod_file_cache</module>
 462       </modulelist>
 463       <directivelist>
 464         <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
 465         <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
 466         <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>
 467       </directivelist>
 468     </related>
 469
 470     <p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak
 471       en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha
 472       kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak
 473       ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel
 474       süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından
 475       etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde
 476       gerçekleşir.</p>
 477
 478     <p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli
 479       şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla
 480       sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim
 481       sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu
 482       değildir. Apache’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek
 483       olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde
 484       işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske
 485       takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>
 486
 487     <section>
 488       <title>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</title>
 489
 490       <p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi
 491         dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir
 492         özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.
 493         Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez
 494         okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>
 495
 496       <example>
 497         colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
 498         real    0m0.065s<br />
 499         user    0m0.000s<br />
 500         sys     0m0.001s<br />
 501         colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
 502         real    0m0.003s<br />
 503         user    0m0.003s<br />
 504         sys     0m0.000s
 505       </example>
 506
 507       <p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya
 508         çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha
 509         güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>
 510
 511       <p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu
 512         önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.
 513         Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için
 514         Apache’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu
 515         çıkarılabilir.</p>
 516
 517       <p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği
 518         zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde
 519         önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya saklarken
 520         dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı olmadığından bu
 521         durum Apache’ye büyük yarar sağlar.</p>
 522     </section>
 523
 524     <p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca
 525       yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin
 526       Apache tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar
 527       vardır.</p>
 528
 529     <section>
 530       <title><code>MMapFile</code> yönergesi ile</title>
 531
 532       <p><module>mod_file_cache</module> modülü, bir durağan dosyanın
 533         içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)
 534         belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <directive
 535         module="mod_file_cache" >MMapFile</directive> yönergesini sağlar.
 536         Apache bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi
 537         içeriğini kullanacaktır.</p>
 538
 539       <example>
 540         MMapFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
 541       </example>
 542
 543       <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesinde
 544         olduğu gibi bu dosyalarda Apache başlatıldıktan sonra yapılacak bir
 545         değişiklikten Apache’nin haberi olmayacaktır.</p>
 546
 547       <p><directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergesi
 548         ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla
 549         yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. Apache’nin çocuk
 550         süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını
 551         yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük önem
 552         taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske
 553         takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>
 554     </section>
 555   </section>
 556
 557   <section id="disk">
 558     <title>Disk Üzerinde Önbellekleme</title>
 559
 560      <related>
 561       <modulelist>
 562         <module>mod_disk_cache</module>
 563       </modulelist>
 564       <directivelist>
 565         <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
 566         <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
 567       </directivelist>
 568     </related>
 569
 570     <p><module>mod_disk_cache</module> modülü önbelleklemenin
 571       <module>mod_cache</module> için disk üzerinde yapılmasını mümkün
 572       kılar. Bbu önbellekleme akıllıca yapılır ve önbellekteki içerik
 573       sadece geçerli kabul edildiği sürece sunulabilir.</p>
 574
 575     <p>Modül bu amaçla genelde şöyle kullanılır:</p>
 576
 577     <example>
 578       CacheRoot   /var/cache/apache/<br />
 579       CacheEnable disk /<br />
 580       CacheDirLevels 2<br />
 581       CacheDirLength 1
 582     </example>
 583
 584     <p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup
 585       işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca
 586       faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile
 587       sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten
 588       sunulmuş olacaklardır.</p>
 589
 590     <section>
 591       <title>Önbellekte Saklamanın Anlamı</title>
 592
 593       <p><module>mod_disk_cache</module> öğeleri önbellekte saklamak için
 594         istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok
 595         sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,
 596         port ve varsa CGI argümanlarından oluşur.</p>
 597
 598       <p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden
 599         seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.
 600         Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir
 601         özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde
 602         saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla
 603         yetinilmez ve içerik <directive
 604         module="mod_disk_cache">CacheDirLevels</directive> ve <directive
 605         module="mod_disk_cache">CacheDirLength</directive> yönergelerinin
 606         değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>
 607
 608       <p><directive module="mod_disk_cache">CacheDirLevels</directive>
 609         yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki
 610         özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma
 611         örneğine uygun olarak
 612         <code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek
 613         getirilebilirdi.</p>
 614
 615       <p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek
 616         dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının
 617         büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.
 618         <directive module="mod_disk_cache">CacheDirLength</directive>
 619         yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64
 620         alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu
 621         sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz
 622         olmadıkça <directive
 623         module="mod_disk_cache">CacheDirLength</directive> için değer olarak
 624         "1" belirtmenizi öneririz.</p>
 625
 626       <p><directive module="mod_disk_cache">CacheDirLevels</directive>
 627         yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası
 628         dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"
 629         değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.
 630         1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık
 631         olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>
 632
 633       <p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL
 634         hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise
 635         sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>
 636
 637       <p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir
 638         ".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait
 639         çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>
 640     </section>
 641
 642     <section>
 643       <title>Disk Önbelleğinin Bakımı</title>
 644
 645       <p><module>mod_disk_cache</module> zaman aşımına uğrayan önbellekli
 646         içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı
 647         hakkında bilgi vermez.</p>
 648
 649       <p>Bunun yerine Apache önbellek içeriğini düzenli aralıklarla
 650         temizleyebilmeniz için <program>htcacheclean</program> adında bir araç
 651         içerir.  Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun
 652         üzerinde <program>htcacheclean</program>’i hangi sıklıkta
 653         çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler
 654         genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>
 655
 656       <p><program>htcacheclean</program> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir
 657         artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli
 658         aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde
 659         <program>htcacheclean</program>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla
 660         sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla
 661         kopyanın çalışıyor durumda olmaması için
 662         <program>htcacheclean</program>’in çalıştırılma aralığını iyi
 663         belirlemek gerekir.</p>
 664
 665       <p class="figure">
 666       <img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600"
 667           height="406" /><br />
 668       <a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:
 669  Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>
 670
 671       <p><module>mod_disk_cache</module> ne kadar önbellek alanı kullandığı
 672         ile ilgili bir bilgi vermediğinden <program>htcacheclean</program>’in
 673         bir temizlik sonrası yeterince büyük bir genişleme alanı kalacak
 674         şekilde yapılandırılması önemlidir.</p>
 675     </section>
 676
 677   </section>
 678
 679 </manualpage>