| blob | bcb9e634f758a03f4a113ed3939c9a8b75d147c6 |
1 De Emacs-inleiding. De kopieervoorwaarden staan onderaan.
3 De meeste Emacs-commando's gebruiken de CONTROL-toets (soms CTRL of CTL
4 genaamd) en/of de META-toets (soms genaamd EDIT of ALT). In plaats van
5 steeds de volledige naam te noemen, gebruiken we de volgende afkortingen:
7 C-<ltr> betekent: houd de CONTROL-toets ingedrukt en tik de toets <ltr>
8 Dus C-f wordt: houd de CONTROL-toets ingedrukt en tik f.
9 M-<ltr> betekent: houd de META-, EDIT- of ALT-toets ingedrukt en tik
10 de toets <ltr>. Als er geen toets META, EDIT of ALT is, kun
11 je ook eerst de ESC-toets tikken, gevolgd door <ltr>. We
12 verwijzen naar de ESC-toets als <ESC>.
14 BELANGRIJK: om Emacs te verlaten, tik C-x C-c (twee tekens).
15 Om een commando halverwege af te breken, tik C-g.
16 De tekens ">>" tegen de linkerkantlijn nodigen je uit om een bepaald
17 commando te proberen. Bijvoorbeeld:
18 <<Blank lines inserted around following line by help-with-tutorial>>
19 [Lege regels om didactische redenen. Hieronder gaat het verder.]
20 >> Tik nu C-v (volgend scherm) om naar het volgende scherm te gaan.
21 (Geef nu het commando door de CONTROL-toets ingedrukt te
22 houden terwijl je de v tikt.) Vanaf nu moet je dit steeds
23 herhalen als je klaar bent met het lezen van een scherm.
25 Merk op dat er een overlapping van twee regels is als je van een
26 scherm naar het volgende gaat; dat zorgt voor continuïteit bij het
27 lezen van de tekst.
29 Het eerste wat je moet weten, is hoe je je naar verschillende plaatsen
30 in de tekst kan bewegen. Je weet al hoe je een scherm vooruit moet
31 gaan: met C-v. Om een scherm terug te gaan, tik je M-v (houd de
32 META-toets ingedrukt en tik v, of tik <ESC> v als je geen META-, EDIT-
33 of ALT-toets hebt).
35 >> Probeer nu een paar keer M-v, steeds gevolgd door C-v.
38 * SAMENVATTING
39 --------------
41 De volgende commando's zijn handig om volledige schermen te bekijken:
43 C-v Ga een scherm vooruit
44 M-v Ga een scherm terug
45 C-l Maak het scherm schoon en teken alle tekst opnieuw,
46 waarbij de regel waarop de cursor staat, op het
47 midden van het scherm terecht komt. (C-l is
48 CONTROL-L, niet CONTROL-1.)
50 >> Kijk waar de cursor staat, en onthoud de tekst er omheen. Tik C-l.
51 Zoek de cursor en merk op dat hij nog steeds bij dezelfde tekst
52 staat, maar nu in het midden van het scherm.
53 Als je weer C-l tikt dan gaat hij naar de bovenkant van het scherm.
54 Nog een keer C-l en hij gaat naar de onderkant.
56 Als je toetsenbord PageUp- en PageDn-toetsen heeft dan kun je deze ook
57 gebruiken om een scherm terug dan wel vooruit te gaan, maar het werken
58 met C-v en M-v is efficiënter.
61 * BASISCOMMANDO'S CURSORBEWEGINGEN
62 ----------------------------------
64 Het is handig om je per scherm te bewegen, maar hoe beweeg je je nu
65 naar een specifieke plaats op het scherm?
67 Er is een aantal manieren waarop je dit kan doen. Je kan de
68 pijltjestoetsen gebruiken, maar het is efficiënter om je handen in de
69 standaardhouding te laten, en de commando's C-p, C-b, C-f en C-n te
70 gebruiken. Deze commando's komen overeen met de pijltjestoetsen, als
71 in onderstaande figuur:
73 vorige regel, C-p
74 :
75 :
76 achteruit, C-b .... huidige cursorpositie .... vooruit, C-f
77 :
78 :
79 volgende regel, C-n
81 >> Verplaats, met C-n of C-p, de cursor naar de middelste regel van de
82 figuur. Tik dan C-l om de hele figuur in het midden van het
83 scherm te plaatsen.
85 Met een beetje kennis van het Engels zijn deze commando's gemakkelijk
86 te onthouden: de p komt van "previous" (vorige), de n van "next"
87 (volgende), de b van "backward" (achteruit) en de f van "forward"
88 (vooruit). Dit zijn de basiscommando's om de cursor te bewegen, die
89 je VOORTDUREND zal gebruiken.
91 >> Tik een paar keer C-n om de cursor op deze regel te zetten.
93 >> Beweeg de cursor binnen de regel met een paar keer C-f en terug
94 omhoog met C-p. Let op wat C-p doet als de cursor midden in een
95 regel staat.
97 Elke regel eindigt met een Newline-teken (het Engelse "new line"
98 betekent "nieuwe regel"); dit teken scheidt elke regel van de
99 volgende. (De laatste regel in een bestand heeft meestal ook een
100 Newline aan het eind maar dat is geen vereiste voor Emacs.)
102 >> Probeer C-b aan het begin van een regel. De cursor zal zich naar
103 het eind van de vorige regel bewegen, omdat je achteruit over het
104 Newline-teken gaat.
106 Net als C-b kan ook C-f zich over Newline-tekens heen bewegen.
108 >> Tik nog een aantal keren het commando C-b, zodat je een gevoel
109 krijgt waar de cursor is. Tik dan enkele keren C-f om de cursor
110 naar het eind van de regel te bewegen. Nog een C-f commando
111 beweegt de cursor dan naar de volgende regel.
113 Wanneer je de cursor voorbij het begin of het eind van het scherm
114 beweegt, zal de tekst over het scherm bewegen. Dit heet "scrollen".
115 Door te scrollen zorgt Emacs ervoor dat de cursor naar de gewenste
116 plaats in de tekst kan gaan zonder de cursor van het scherm te laten
117 verdwijnen.
119 >> Probeer de cursor voorbij de onderkant van het scherm te bewegen
120 met C-n en zie wat er gebeurt.
122 Als de beweging per teken te langzaam gaat, kan je de cursor ook per
123 woord bewegen. M-f (META-f) beweegt de cursor een woord vooruit en
124 M-b een woord achteruit.
126 >> Tik enkele keren M-f en M-b.
128 Als je midden in een woord staat, beweegt M-f de cursor naar het eind
129 van het woord. Als je op witruimte tussen twee woorden staat, beweegt
130 M-f de cursor naar het eind van het volgende woord. Het commando M-b
131 werkt op dezelfde manier de andere kant op.
133 >> Tik enkele keren M-f en M-b en tussendoor een paar maal C-f en C-b,
134 zodat je ziet wat M-f en M-b doen vanaf verschillende plaatsen in
135 een woord en tussen twee woorden.
137 Merk op dat er een analogie bestaat tussen enerzijds C-f en C-b en
138 anderzijds M-f en M-b. Het is bij veel commando's zo dat META-tekens
139 gebruikt worden om iets te doen in eenheden van de taal (woorden,
140 zinnen, alinea's) terwijl CONTROL-tekens te maken hebben met de
141 bouwstenen die onafhankelijk zijn van wat je aan het bewerken bent
142 (tekens, regels, enz.).
144 Deze analogie gaat ook op voor regels en zinnen: C-a en C-e bewegen de
145 cursor naar het begin of eind van een regel, terwijl met M-a,
146 respectievelijk M-e, de cursor naar het begin, respectievelijk het
147 eind, van een zin gaat.
149 >> Probeer een paar maal C-a, en dan enkele keren C-e.
150 Probeer een paar maal M-a, en dan enkele keren M-e.
152 Bemerk hoe herhaalde C-a commando's niets doen, terwijl herhaalde M-a
153 commando's de cursor steeds een zin achteruit bewegen. Alhoewel ze
154 niet volledig overeenkomen, lijkt het gedrag van beide heel natuurlijk.
156 De plaats van de cursor in de tekst wordt "punt" genoemd (zonder
157 lidwoord, "point" in het Engels). Anders gezegd: de cursor laat op
158 het scherm de plek zien waar punt in de tekst staat.
160 Nu volgt een samenvatting van eenvoudige cursorbewegingen, inclusief
161 de commando's die de cursor per woord of zin bewegen:
163 C-f Ga een teken vooruit
164 C-b Ga een teken achteruit
166 M-f Ga een woord vooruit
167 M-b Ga een woord achteruit
169 C-n Ga naar de volgende regel
170 C-p Ga naar de vorige regel
172 C-a Ga naar het begin van de regel
173 C-e Ga naar het eind van de regel
175 M-a Ga terug naar het begin van de zin
176 M-e Ga vooruit naar het eind van de zin
178 >> Probeer al deze commando's een paar keer als oefening.
179 Dit zijn de meestgebruikte commando's.
181 Er zijn nog twee belangrijke cursorbewegingen: M-< (META kleiner-dan)
182 beweegt de cursor naar het begin van de tekst, en M-> (META
183 groter-dan) beweegt hem naar het eind.
185 Op de meeste toetsenborden zit de '<' boven de komma, zodat je de
186 Shift-toets (ook wel bekend als de hoofdlettertoets) moet gebruiken om
187 het '<'-teken in te tikken. Op deze toetsenborden moet je ook de
188 shift gebruiken om M-< in te tikken: zonder shift zou je M-komma tikken.
190 >> Tik nu M-< om naar het begin van dit bestand te gaan.
191 Gebruik daarna C-v om hier weer terug te komen.
193 >> Tik nu M-> om naar het eind van het bestand te springen.
194 Gebruik daarna M-v om hier weer terug te komen.
196 Als je toetsenbord pijltjestoetsen heeft, kan je die ook gebruiken om
197 de cursor te verplaatsen. We raden je aan om C-b, C-f, C-n en C-p te
198 leren, om drie redenen. Ten eerste werken ze op alle soorten
199 toetsenborden. Ten tweede zul je merken dat wanneer je eenmaal wat
200 ervaring hebt opgedaan in de omgang met Emacs, het gebruik van de
201 CONTROL-tekens sneller is dan werken met de pijltjestoetsen (omdat je
202 handen in de normale tikpositie kunnen blijven). Ten derde, als je
203 eenmaal gewend bent aan deze commando's met CONTROL-tekens, kan je
204 makkelijk andere gevorderde cursorbewegingscommando's leren.
206 De meeste Emacs-commando's accepteren een numeriek argument. Voor de
207 meeste commando's is dit argument het aantal keren dat het commando
208 herhaald moet worden. Je geeft dit numerieke argument aan met C-u en
209 vervolgens de cijfers van het getal, vóór het commando. Als je
210 toetsenbord een META- (of EDIT- of ALT-) toets heeft, is er ook een
211 andere manier om het getal aan te geven: tik de cijfers terwijl je de
212 META toets ingedrukt houdt. We raden je aan de C-u manier te leren
213 omdat die beschikbaar is op elke terminal. Het numerieke argument
214 wordt ook wel het "prefix-argument" genoemd omdat je het typt voor
215 het commando waar het bij hoort.
217 Bijvoorbeeld, C-u 8 C-f beweegt de cursor 8 plaatsen naar voren.
219 >> Probeer eens om met C-n of C-p en een numeriek argument de cursor
220 met slechts een commando naar een regel in de buurt van deze zin te
221 bewegen.
223 Voor de meeste commando's is het numerieke argument het aantal keren
224 dat het commando herhaald moet worden. Voor sommige commando's
225 betekent het echter iets anders. Verschillende commando's (die je
226 totnogtoe niet geleerd hebt) gebruiken het als een vlag -- de
227 aanwezigheid van een prefix-argument, ongeacht zijn waarde, maakt dat
228 het commando iets anders doet.
230 C-v en M-v vormen een andere uitzondering. Met een numeriek argument
231 verschuiven deze commando's de tekst het aangegeven aantal regels in
232 plaats van (bijna) een heel scherm. Bijvoorbeeld, C-u 4 C-v
233 verschuift de tekst 4 regels.
235 >> Probeer nu C-u 8 C-v.
237 Daarmee zou de tekst 8 regels opgeschoven moeten zijn. Als je terug
238 omlaag wil scrollen, kan je M-v een argument geven.
240 Als je een grafisch scherm gebruikt, zoals X of MS-Windows, dan zou je
241 een hoge rechthoek moeten zien aan een katn van het Emacs-venster.
242 Deze rechthoek heet de schuifbalk ("scroll bar" in het Engels). Je
243 kan de tekst scrollen door met de muis in de schuifbalk te klikken.
245 Als je muis een scrollwiel heeft, dan kan je die gebruiken om te scrollen.
248 * ALS EMACS HANGT
249 -----------------
251 Als Emacs niet meer op commando's reageert, kan je het gerust
252 onderbreken door C-g te tikken. Je kan C-g gebruiken om een commando
253 af te breken als het te lang duurt om uit te voeren.
255 Je kan C-g ook gebruiken om een numeriek argument te verwijderen of om
256 het begin van een commando dat je niet wilt afmaken, af te breken.
258 >> Tik nu C-u 100 om een numeriek argument te maken met de waarde 100,
259 en tik dan C-g. Tik vervolgens C-f. Het zou de cursor maar één
260 positie mogen verplaatsen, omdat je het argument verwijderd hebt
261 met C-g.
263 Als je per ongeluk een <ESC> tikt, kan je dat ongedaan maken met het
264 commando C-g.
267 * UITGESCHAKELDE COMMANDO'S
268 ---------------------------
270 Sommige Emacs-commando's zijn uitgeschakeld zodat beginnende
271 gebruikers ze niet per ongeluk kunnen uitvoeren.
273 Als je een van de uitgeschakelde commando's intikt, laat Emacs uitleg
274 zien over het commando dat je gegeven hebt, en vraagt of je het
275 werkelijk wil uitvoeren.
277 Wanneer je het commando echt wil uitvoeren, tik dan <SPC> (de
278 spatiebalk) als antwoord op de vraag. Normaal wil je het commando
279 niet uitvoeren en beantwoord je de vraag met "n" (van "no" of "nee").
281 >> Tik C-x C-l (een uitgeschakeld commando), en tik dan n als antwoord
282 op de vraag.
285 * VENSTERS
286 ----------
288 Emacs kan meerdere vensters laten zien, elk venster met zijn eigen
289 tekst. We zullen later uitleggen hoe je met meerdere vensters kan
290 werken. Op dit moment willen we slechts uitleggen hoe je van extra
291 vensters af kunt komen en terug kan keren naar het werken met één
292 venster. Het is eenvoudig:
294 C-x 1 Een enkel venster (dat wil zeggen: verwijder alle
295 andere vensters).
297 Het commando is CONTROL-x gevolgd door het cijfer 1. C-x 1 vergroot
298 het venster waar de cursor in staat tot het hele scherm. Alle andere
299 vensters worden verwijderd.
301 >> Zet de cursor op deze regel en tik C-u 0 C-l.
302 >> Tik nu C-h k C-f.
303 Zie hoe dit venster kleiner is geworden, terwijl een nieuw venster
304 verschijnt om de documentatie van het C-f commando te laten zien.
306 >> Tik nu C-x 1 en zie het documentatievenster verdwijnen.
308 Dit commando is anders dan de commando's die je tot nu toe geleerd
309 hebt aangezien het uit twee tekens bestaat. Het begint met het teken
310 CONTROL-x. Er zijn een heleboel commando's die met CONTROL-x
311 beginnen. Veel van die commando's hebben te maken met vensters,
312 bestanden, buffers, en soortgelijke dingen. Dergelijke commando's
313 bestaan uit twee, drie of vier tekens.
316 * TOEVOEGEN EN WEGHALEN
317 -----------------------
319 Als je tekst toe wil voegen, tik je die gewoon in. Tekens die je kan
320 zien, zoals A, 7, * en dergelijke, worden door Emacs als tekst
321 geïnterpreteerd en meteen toegevoegd. Tik <Return> (de "volgende
322 regel"-toets) om een Newline toe te voegen en dus een nieuwe regel te
323 beginnen.
325 Om het teken dat dat voor de cursor staat te verwijderen, tik <DEL>.
326 <DEL> is de toets op het toetsenbord die vaak "Backspace" heet --
327 dezelfde toets die je normaal gesproken, buiten Emacs, gebruikt om het
328 laatst ingetikte teken te wissen.
330 Er kan ook nog een toets op het toetsenbord zijn waarop "Delete"
331 staat, maar dat is niet de knop die we <DEL> noemen.
333 >> Probeer dit nu: tik een paar letters en haal ze weer weg door een
334 paar keer <DEL> te tikken. Maak je niet druk over het feit dat dit
335 bestand verandert; je zal niets veranderen aan de originele versie
336 van deze inleiding. Je bewerkt je eigen kopie.
338 Als een regel tekst te lang wordt om helemaal op het scherm getoond te
339 worden, dan gaat hij verder op de volgende schermregel. Als je een
340 grafisch scherm gebruikt verschijnen kleine gebogen pijltjes links en
341 rechts van het tekstgebied om aan te geven waar een regel voortgezet
342 is. In een tekstvenster of terminal geeft een backslash ("\") in de
343 laatste kolom een vervolgregel aan.
345 >> Voeg nu tekst toe totdat je de rechter kantlijn raakt, en blijf
346 toevoegen. Je zal zien dat er een vervolgregel verschijnt.
348 >> Tik weer enkele keren <DEL> om zoveel tekens weg te halen dat
349 de regel weer op een schermregel past. De vervolgregel zal
350 verdwijnen.
352 Je kan een Newline zoals elk ander teken verwijderen. Als je een
353 Newline verwijdert, voeg je de twee regels waar de Newline tussen
354 staat samen tot een enkele regel. Als de regel die het resultaat is
355 niet op een enkele schermregel past, zal hij getoond worden met een
356 vervolgregel.
358 >> Beweeg de cursor naar het begin van een regel en tik <DEL>.
359 Dit voegt die regel en de vorige regel samen.
361 >> Tik <Return> om de Newline die je net verwijderd hebt weer toe te
362 voegen.
364 Je herinnert je dat je bij de meeste Emacs-commando's het aantal keren
365 op kan geven, dat ze herhaald moeten worden. Dit geldt ook voor
366 gewone tekens. Als je een gewoon teken herhaalt, wordt dat teken
367 meerdere keren toegevoegd.
369 >> Probeer dat nu: tik C-u 8 * om ******** toe te voegen.
371 Je hebt nu de basismanier geleerd om iets in Emacs te tikken en fouten
372 te verbeteren. Je kan tekst ook per woord of regel verwijderen. Hier
373 volgt een samenvatting van de commando's om tekst te verwijderen:
375 <DEL> Haal het teken weg dat voor de cursor staat
376 C-d Haal het teken weg dat achter de cursor staat
378 M-<DEL> Verwijder het woord dat voor de cursor staat
379 M-d Verwijder het woord dat achter de cursor staat
381 C-k Verwijder alles van de cursor tot het eind van de regel
382 M-k Verwijder alles van de cursor tot het eind van de zin
384 Merk op dat <DEL> en C-d, met M-<DEL> en M-d de analogie verder
385 trekken, die begon met C-f en M-f (waarbij we voor het gemak even
386 vergeten dat <DEL> niet echt een CONTROL-teken is). C-k en M-k lijken
387 enigzins op C-e en M-e in hun relatie tot regels en zinnen.
389 Je kunt ook op één uniforme manier een willekeurig deel van de tekst
390 verwijderen. Beweeg daartoe naar één kant van het gedeelte dat je
391 wilt verwijderen en tik C-<SPC>. (<SPC> is de spatiebalk.) Beweeg nu
392 naar de andere kant van de tekst die je wilt verwijderen. Terwijl je
393 beweegt, markeert Emacs zichtbaar de tekst tussen de cursor en de
394 plaats waar je C-<SPC> tikte. Tik C-w. Dit verwijdert alle tekst
395 tussen beide posities.
397 >> Beweeg de cursor naar de J aan het begin van de vorige alinea.
398 >> Tik C-<SPC>. Emacs toont nu de mededeling "Mark set" ("Markering
399 geplaatst") onderaan het scherm.
400 >> Plaats de cursor op de n van "kant" op de tweede regel van de
401 alinea.
402 >> Tik C-w. Dit zal de tekst vanaf de J tot aan de n verwijderen.
404 Er is een verschil tussen iets verwijderen ("kill") en iets weghalen
405 ("delete"): iets dat je hebt verwijderd ("killed"), kan je
406 terugbrengen, maar iets dat je hebt weggehaald ("deleted") niet. (Je
407 kan het weghalen wel herstellen, zie verderop.) Verwijderde tekst
408 invoegen heet "yanken". In het algemeen geldt dat de commando's die
409 veel tekst kunnen verwijderen, deze tekst bewaren zodat hij geyankt
410 kan worden, terwijl dat niet geldt voor commando's die slechts een
411 enkel teken weghalen. <DEL> en C-d zijn de eenvoudigste commando's om
412 tekst weg te halen, zonder argument. Met argument verwijderen ze en
413 kan de verwijderde tekst geyankt worden.
415 >> Zet de cursor op het begin van een regel die niet leeg is.
416 Tik C-k om de tekst op die regel te verwijderen.
417 >> Tik C-k een tweede keer. Nu verwijdert dit commando het
418 Newline-teken.
420 Merk op hoe een enkel C-k commando de inhoud van een regel verwijdert,
421 een tweede C-k commando de regel zelf zodat alle volgende regels een
422 regel omhoog komen. Het numerieke argument is voor C-k bijzonder: het
423 aangegeven aantal regels zal worden verwijderd, inclusief de inhoud.
424 Dit is meer dan simpelweg herhaling: C-u 2 C-k verwijdert twee regels,
425 terwijl tweemaal C-k tikken dat niet doet.
427 Het invoegen van de laatst verwijderde tekst heet yanken ("yanking").
428 Je kan de tekst yanken op de plek waar je het verwijderde, op een
429 andere plek of zelfs in een ander bestand. Je kan dezelfde tekst
430 meerdere keren yanken; op deze manier maak je meerdere kopieën van
431 dezelfde tekst. Verwijderen ("killing") en yanken worden in andere
432 programma's ook wel knip ("cut") en plak ("paste") genoemd (zie ook de
433 Glossary in de Emacs-handleiding).
435 Het commando om te yanken is C-y. Het voegt de laatst verwijderde
436 tekst in op de huidige cursorpositie.
438 >> Probeer het nu: tik C-y om de tekst te yanken.
440 Als je meerdere keren C-k achter elkaar hebt gedaan, dan worden alle
441 verwijderde tekstregels samen onthouden, zodat een enkele C-y al die
442 regels in één keer invoegt.
444 >> Probeer het nu: tik C-k een paar keer.
446 Om de verwijderde tekst terug te halen:
448 >> Tik C-y. Beweeg de cursor enkele regels naar beneden en tik weer
449 C-y. Je ziet nu hoe je tekst kan kopiëren.
451 Wat moet je doen als je wat tekst terug wilt brengen, maar je intussen
452 al iets anders verwijderd hebt? C-y zou datgene terugbrengen wat je
453 het recentst hebt verwijderd. Gelukkig is de voorgaande tekst niet
454 verloren gegaan. Je kunt die tekst terughalen met M-y. Nadat je C-y
455 hebt getikt om de recentst weggegooide tekst terug te halen, vervangt
456 M-y die tekst met de tekst die je daarvoor had weggegooid. Je kunt
457 M-y herhalen om tekst terug te halen die je al langer geleden hebt
458 weggegooid. Als je de tekst te pakken hebt die je zocht, hoef je
459 niets te doen om die daar te houden. Je kan gewoon verder werken en
460 de teruggehaalde tekst met rust laten.
462 Als je M-y vaak genoeg tikt kom je terug waar je begon, bij de laatst
463 verwijderde tekst.
465 >> Verwijder een regel, beweeg de cursor wat, en verwijder nog een
466 regel. Tik C-y om de tweede regel die je verwijderde, terug te
467 halen. Tik M-y en die regel wordt vervangen door de eerste
468 regel die je verwijderde. Tik nog enkele keren M-y en zie wat er
469 langs komt. Herhaal dit tot de tweede regel weer langs komt, en
470 dan nog een paar keer. Je kan ook experimenteren met positieve en
471 negatieve argumenten bij M-y.
474 * HERSTELLEN
475 ------------
477 Als je de tekst veranderd hebt en je daar toch niet tevreden mee bent,
478 dan kan je de verandering ongedaan maken met het herstelcommando, C-/.
480 Normaal gesproken herstelt C-/ de veranderingen die het gevolg zijn
481 van een enkel commando; door herhaaldelijk C-/ te tikken, worden
482 steeds eerdere commando's hersteld.
484 Er zijn echter twee uitzonderingen: commando's die de tekst niet
485 wijzigen, zoals cursorbewegingen en scrollen, worden overgeslagen, en
486 commando's die simpelweg het ingetikte teken aan de tekst toevoegen,
487 worden meestal samengenomen in groepjes van maximaal 20 tekens.
488 (Hierdoor hoef je minder vaak C-/ te tikken om teksttoevoegingen te
489 herstellen.)
491 >> Gooi deze regel weg met C-k; met C-/ zal hij weer verschijnen.
493 C-_ is een alternatief herstelcommando; het doet exact hetzelfde als
494 C-/. Op sommige terminals stuurt het tikken van C-/ in werkelijkheid
495 een C-_ naar Emacs. Nog een alternatief commando is C-x u, maar dit
496 is minder makkelijk te tikken.
498 Een numeriek argument bij C-/, C-_ of C-x u duidt het aantal
499 herhalingen aan.
501 Je kan het weghalen van tekst herstellen, net zoals je het verwijderen
502 ervan herstelt. Het verschil tussen iets verwijderen of weghalen is
503 of je het kan yanken met C-y. Voor het herstellen maakt het geen
504 verschil.
508 * BESTANDEN
509 -----------
511 Om een tekst die je gemaakt of veranderd hebt op te slaan, moet je de
512 tekst in een bestand opslaan ("to save a file" in het Engels). Als je
513 dat niet doet, ben je die veranderingen kwijt op het moment dat je
514 Emacs verlaat. Je kan een bestand veranderen door het bestand te
515 "bezoeken". (Ook wel "vinden"; "finding" of "visiting" in het
516 Engels.)
518 Een bestand bezoeken betekent dat je de inhoud van dat bestand in
519 Emacs ziet. Het lijkt er dan op alsof je het bestand aan het
520 veranderen bent. Deze veranderingen zijn echter slechts tijdelijk
521 zolang je het bestand niet opslaat. Op deze manier kan je nooit per
522 ongeluk een half gewijzigd bestand op het systeem achterlaten. Zelfs
523 als je het bestand opslaat, zorgt Emacs ervoor dat het originele
524 bestand onder een gewijzigde naam nog steeds beschikbaar is, voor het
525 geval je later besluit dat de veranderingen toch niet zo goed waren.
527 Bij de onderkant van het scherm zie je een regel die begint
528 met streepjes, met aan het begin "-:-- TUTORIAL.nl" of iets
529 dergelijks. Dit deel van het scherm laat normaal de naam van het
530 bestand zien dat je op dat moment bezoekt. Op dit moment bezoek je
531 een bestand dat "TUTORIAL.nl" heet; het is je eigen kopie van de
532 Nederlandstalige Emacs-inleiding ("tutorial" in het Engels). Als je
533 in Emacs een bestand bezoekt dan staat de naam van het bestand altijd
534 op deze plaats.
536 Iets bijzonders aan het commando om een bestand te bezoeken, is dat je
537 aan moet geven welk bestand je wil. Dit heet dat het commando "een
538 argument inleest"; in dit geval de naam van het bestand. Nadat je het
539 commando
541 C-x C-f Bezoek bestand (met de f van "find file").
543 hebt getikt vraagt Emacs om de naam van het bestand. De naam die je
544 intikt verschijnt op de onderste regel van het scherm. Wanneer die
545 regel voor dit soort invoer gebruikt wordt, heet hij de minibuffer.
546 Je kan gewone Emacs commando's gebruiken om de bestandsnaam in te
547 geven.
549 Tijdens het invoeren van de bestandsnaam (of om het even welke invoer
550 in de minibuffer) kan je het commando afbreken met C-g.
552 >> Tik C-x C-f gevolgd door C-g. Dit commando breekt de minibuffer af
553 en ook het C-x C-f commando dat van de minibuffer gebruik maakte.
554 Het resultaat is dat je geen bestand bezoekt.
556 Als je de naam van een bestand hebt ingevoerd, tik dan <Return> om het
557 commando af te sluiten. Hierna verdwijnt de minibuffer en gaat het
558 C-x C-f commando aan het werk: het haalt het bestand op dat je
559 aangegeven hebt.
561 De inhoud van het bestand verschijnt nu op het scherm en je kan de
562 inhoud wijzigen. Als je de wijzigingen op wilt slaan, tik dan het
563 commando
565 C-x C-s Sla bestand op (met de s van "save file").
567 Dit commando slaat de tekst zoals Emacs die nu heeft op in het
568 bestand. De eerste keer dat je dit doet, slaat Emacs het originele
569 bestand onder een andere naam op, zodat het niet verloren gaat. De
570 nieuwe naam bestaat uit de oude bestandsnaam gevolgd door een "~".
572 Als Emacs het bestand heeft opgeslagen, laat het de naam van het
573 bestand zien. Het is een goede gewoonte een bestand regelmatig op te
574 slaan zodat er niet teveel werk verloren gaat als het systeem crasht
575 (zie ook "Automatisch bewaren" hieronder).
577 >> Tik C-x C-s TUTORIAL.nl <Return>
578 Op deze manier sla je deze inleiding op in een bestand genaamd
579 TUTORIAL.nl. Als het goed is verschijnt "Wrote ...TUTORIAL.nl" op de
580 onderste schermregel.
582 Je kan een bestand dat al bestaat bezoeken om het te bekijken of het
583 te wijzigen. Je kan ook een bestand bezoeken dat nog niet bestaat.
584 Dit is de manier om met Emacs een nieuw bestand te maken: bezoek het
585 bestand, dat eerst leeg zal zijn, en voeg tekst toe. Zodra je de
586 tekst opslaat, wordt het bestand werkelijk gecreëerd, met de nieuwe
587 tekst als inhoud. Vanaf dat moment ben je dus bezig met een bestand
588 dat al bestaat.
591 * BUFFERS
592 ---------
594 Als je een tweede bestand bezoekt met C-x C-f, blijft het eerste
595 bestand gewoon in Emacs. Je kan naar dat bestand terug door het
596 gewoon nog een keer te bezoeken met C-x C-f. Op deze manier kan je
597 een behoorlijk aantal bestanden in Emacs hebben.
599 Emacs onthoudt de tekst van elk bestand in een ding dat een "buffer"
600 heet. Als je een bestand bezoekt maakt Emacs een nieuwe buffer aan.
601 Om een lijst van de huidige buffers te zien, tik
603 C-x C-b Toon de bufferlijst
605 >> Probeer C-x C-b nu.
607 Merk op dat elke buffer een naam heeft en mogelijk ook een
608 bestandsnaam: de naam van het bestand waarvan de inhoud in de buffer
609 zit. ALLE tekst die je in een Emacs venster ziet is altijd onderdeel
610 van een of andere buffer.
612 >> Tik C-x 1 om de bufferlijst uit het zicht krijgen.
614 Wanneer je met meerdere buffers werkt, dan is op elk moment slechts
615 één van die buffers "actueel". De actuele buffer is degene die je aan
616 het bewerken bent. Als je een andere buffer wilt bewerken, dan moet
617 je daarnaar "omschakelen". Als je wilt omschakelen naar een buffer
618 die overeenkomt met een bestand, dan kun je dit doen door dat bestand
619 opnieuw te bezoeken met C-x C-f. Er is ook een makkelijkere manier:
620 gebruik het commando C-x b. Dit commando vraagt je naar de naam van
621 de buffer.
623 >> Bezoek een bestand met de naam "foo" door te tikken: C-x C-f foo
624 <Return>. Tik vervolgens C-x b TUTORIAL <Return> om terug te komen
625 in deze Emacs-inleiding.
627 Meestal is de naam van de buffer gelijk aan de naam van het bestand
628 (minus de naam van de directory). Dit klopt echter niet altijd. De
629 lijst met buffers die je maakt met C-x C-b laat je zowel de naam van
630 buffer als de bestandsnaam van alle buffers zien.
632 ALLE tekst die je ziet in een venster van Emacs is altijd onderdeel
633 van een of andere buffer. Sommige buffers komen niet overeen met een
634 bestand. De buffer genaamd "*Buffer List*" heeft bijvoorbeeld geen
635 bijbehorend bestand (deze buffer bevat de lijst met buffers die je
636 gemaakt hebt met C-x C-b). Deze TUTORIAL.nl-buffer had in het begin
637 ook geen bijbehorend bestand; nu heeft hij die wel omdat je eerder in
638 deze inleiding C-x C-s tikte om hem in een bestand op te slaan.
640 Ook de buffer "*Messages*" hoort niet bij een bestand; deze buffer
641 bevat de mededelingen die Emacs op de onderste regel toonde tijdens
642 deze Emacs-sessie.
644 >> Tik C-x b *Messages* <Return> om de buffer met mededelingen te
645 bekijken. Tik daarna weer C-x b TUTORIAL.nl <Return> om terug te
646 keren naar deze Emacs-inleiding.
648 Als je de tekst van het ene bestand verandert en dan een ander bestand
649 bezoekt, wordt het eerste bestand niet opgeslagen. De wijzigingen
650 blijven in Emacs, in de buffer die bij het bestand hoort. Het creëren
651 of veranderen van de buffer van het tweede bestand heeft geen effect
652 op de eerste buffer. Dit is erg nuttig, maar betekent ook dat er een
653 eenvoudige manier nodig is om het eerste bestand te bewaren. Het zou
654 erg vervelend zijn om er eerst naar terug te moeten gaan met C-x C-f
655 om het dan te kunnen bewaren met C-x C-s. Dus hebben we het commando:
657 C-x s Sla een paar buffers op
659 C-x s vraagt voor elke buffer die veranderingen heeft die nog niet
660 opgeslagen zijn, of je de buffer wilt bewaren.
662 >> Voeg wat tekst toe en tik C-x s.
663 Emacs vraagt nu of je de buffer die TUTORIAL.nl heet wilt bewaren.
664 Beantwoord deze vraag positief door een "y" in te tikken (de y van
665 "yes", Engels voor "ja").
668 * UITGEBREIDE COMMANDO'S
669 ------------------------
671 Er zijn veel meer Emacs commando's dan er op de toetsen van het
672 toetsenbord passen, zelfs als we hun aantal vergroten door de CONTROL-
673 of de META-toets te gebruiken. Emacs lost dit probleem op met het X
674 commando (met de X van eXtensie of uitbreiding). Het X commando kent
675 twee smaken:
677 C-x Tekenuitbreiding. Wordt gevolgd door een teken.
678 M-x Commando-naam-uitbreiding. Wordt gevolgd door een naam.
680 Deze commando's zijn in het algemeen nuttig, maar worden minder
681 gebruikt dan de commando's die je tot nu toe al geleerd hebt. Je hebt
682 al enkele van deze commando's gezien: C-x C-f om een bestand te
683 bezoeken en C-x C-s om het te bewaren, bijvoorbeeld. Een ander
684 voorbeeld is het commando om Emacs te verlaten: dit is C-x C-c. (Maak
685 je geen zorgen over het verloren gaan van veranderingen die niet
686 opgeslagen zijn; C-x C-c vraagt of je veranderde buffers wilt bewaren
687 voordat Emacs helemaal stopt.)
689 Als je een grafisch scherm gebruikt heb je geen commando's nodig om
690 van Emacs naar een andere applicatie te gaan. Je gebruikt dat de muis
691 of commando's van de vensterbeheerder. Als je Emacs gebruikt in een
692 tekstvenster of terminal, die maar één applicatie tegelijkertijd kan
693 laten zien, moet je Emacs tijdelijk verlaten om naar een andere
694 applicatie te gaan.
696 C-z is het commando om Emacs *tijdelijk* te verlaten, zodat je daarna
697 weer terug kan keren naar dezelfde Emacs-sessie. Als je Emacs in een
698 tekstvenster op terminal gebruikt, zet C-z Emacs stil: je komt weer
699 terug in de shell, maar Emacs is nog aanwezig. In de meeste shells
700 kan je Emacs weer activeren met het "fg" commando, of met "%emacs".
702 Het moment om C-x C-c te gebruiken is wanneer je uit gaat loggen. Het
703 is ook het juiste commando om Emacs te beëindigen wanneer Emacs
704 opgestart was door een mail-programma of iets dergelijks.
706 Er bestaan vele C-x commando's. Hier is een lijst van degene die je
707 nu al kent:
709 C-x C-f Bezoek bestand
710 C-x C-s Sla bestand op
711 C-x s Sla een paar buffers op
712 C-x C-b Laat bufferlijst zien
713 C-x b Schakel naar een buffer
714 C-x C-c Verlaat Emacs
715 C-x 1 Een enkel venster
716 C-x u Herstel
718 Commando-naam-commando's worden nog minder vaak gebruikt, of alleen
719 onder bepaalde omstandigheden. Een voorbeeld is het commando
720 replace-string, dat in de hele tekst een string vervangt door een
721 andere string ("to replace" betekent "vervangen"). Als je M-x tikt,
722 toont Emacs onderaan het scherm "M-x" en moet je de naam van het
723 commando intikken, in dit geval "replace-string". Als je gewoon
724 "repl s<TAB>" tikt maakt Emacs de naam zelf af. (<TAB> is de
725 Tab-toets, die meestal boven de CapsLock of Shift-toets zit aan de
726 linkerkant van het toetsenbord.) Beëindig het commando met <Return>.
728 Het replace-string commando heeft twee argumenten nodig: de string die
729 vervangen moet worden en de string waarmee die vervangen moet worden.
730 Je sluit elk argument af met <Return>.
732 >> Plaats de cursor op de lege regel twee regels onder deze regel.
733 Tik dan M-x repl s<Return>gewijzigd<Return>veranderd<Return>.
735 Zie hoe deze regel daardoor gewijzigd is. Je hebt elk voorkomen
736 van het woord g-e-w-i-j-z-i-g-d vervangen door "veranderd", te
737 beginnen op de plek waar de cursor stond.
740 * AUTOMATISCH BEWAREN
741 ---------------------
743 Als je een bestand veranderd hebt maar je hebt het nog niet opgeslagen,
744 zouden de veranderingen verloren kunnen gaan als het systeem zou
745 hangen of herstarten. Om je hiertegen te beschermen, slaat Emacs
746 regelmatig de veranderde tekst automatisch op. De naam van het
747 bestand waarin de tekst automatisch wordt opgeslagen begint en eindigt
748 met een #. Bijvoorbeeld, als je het bestand "hello.c" aan het
749 bewerken bent, wordt de tekst automatisch opgeslagen in een bestand
750 dat "#hello.c#" heet. Zodra je het bestand werkelijk opslaat, wordt
751 het automatisch opgeslagen bestand verwijderd.
753 Als de computer crasht, kan je de automatisch opgeslagen tekst
754 terugkrijgen door het bestand gewoon te bezoeken (het originele
755 bestand, niet het automatisch opgeslagen), gevolgd door M-x
756 recover-file<Return>. Als Emacs vraagt om bevestiging, antwoord dan
757 met yes<Return> en de automatisch opgeslagen informatie wordt
758 teruggehaald.
761 * ECHO-GEBIED
762 -------------
764 Als je een commando dat uit meerdere tekens bestaat langzaam intikt,
765 toont Emacs de tekens onderin het scherm in een deel dat het
766 "echo-gebied" genoemd wordt. Dit gebied omvat de onderste regel van
767 het scherm.
770 * MODUS-REGEL
771 -------------
773 De regel direct boven het echo-gebied heet de "modusregel". De
774 modusregel ziet er ongeveer zo uit:
776 -1:** TUTORIAL.nl 63% L776 (Fundamental)-----------------------
778 Deze regel geeft nuttige informatie over Emacs en de tekst die je aan
779 het bewerken bent.
781 Je weet al wat de bestandsnaam betekent: het is de naam van het
782 bestand dat je bezoekt. NN% geeft je huidige positie in de tekst aan:
783 NN procent van de tekst bevindt zich boven het scherm. Als het
784 bestand vanaf het begin op het scherm staat, staat er "Top" in plaats
785 van " 0%". Als het laatste stuk tekst op het scherm staat, zal er
786 "Bot" staan (van "bottom", "onderkant" in het Nederlands). Als de
787 tekst zo klein is dat hij volledig op het scherm past staat "All" in
788 de modus-regel.
790 De L gevolgd door een getal geeft het regelnummer aan waar punt zich
791 bevindt.
793 De sterretjes aan het begin betekenen dat je de tekst veranderd hebt.
794 Direct na het bezoeken of opslaan staan er gewoon streepjes.
796 In de modusregel staat tussen haakjes in welke modus je aan het werken
797 bent. De standaardmodus is de "Fundamental" modus, die je nu gebruikt
798 ("fundamental" is "basis" in het Nederlands). Een dergelijke modus
799 heet een hoofdmodus ("major mode" in het Engels).
801 Emacs heeft verschillende hoofdmodi. Sommige daarvan zijn bedoeld
802 voor het bewerken van verschillende talen of soorten tekst, zoals
803 bijvoorbeeld Lisp-modus, Text-modus, etc. Op elk moment is er altijd
804 precies één modus actief, en de naam daarvan staat in de modusregel,
805 op de plaats waar nu "Fundamental" staat.
807 Elke hoofdmodus zorgt ervoor dat sommige commando's zich anders
808 gedragen. Zo bestaat er een commando om een commentaar in een
809 programma te tikken, en aangezien elke programmeertaal een ander idee
810 heeft over hoe commentaar eruit moet zien, moet elke hoofdmodus op een
811 andere manier het commentaar beginnen. Elke hoofdmodus is de naam van
812 een uitgebreid commando, en met dat commando schakel je om naar die
813 hoofdmodus. Zo is bijvoorbeeld M-x fundamental-mode het commando om
814 naar de basismodus om te schakelen.
816 Als je Nederlandse of Engelse tekst gaat bewerken, zoals bijvoorbeeld
817 dit bestand, kan je beter "Text mode" gebruiken, de modus om tekst in
818 een gewone taal te bewerken:
820 >> Tik M-x text-mode <Return>.
822 Wees gerust; geen van de commando's die je geleerd hebt gaan zich nu
823 echt anders gedragen. Een van de dingen die je kan merken, is
824 bijvoorbeeld dat M-f en M-b nu apostrofs als onderdeel van een woord
825 beschouwen. In de vorige modus (Fundamental) behandelen M-f en M-b de
826 apostrof als ruimte tussen twee woorden.
828 Het is gebruikelijk dat hoofdmodi dergelijke subtiele verschillen
829 hebben. De meeste commando's doen dus min of meer hetzelfde in elke
830 hoofdmodus.
832 Met het commando C-h m kan je de documentatie over de huidige
833 hoofdmodus lezen.
835 >> Gebruik C-l C-l om deze regel bovenin het scherm te krijgen.
836 >> Tik C-h m om te zien hoe de tekstmodus verschilt van de basismodus.
837 >> Tik C-x 1 om de documentatie van het scherm te verwijderen.
839 Hoofdmodi heten zo omdat er ook bijmodi zijn. Bijmodi zijn geen
840 alternatieven voor hoofdmodi; het zijn slechts kleine aanpassingen
841 daarvan. Elke bijmodus kan aan- of uitgezet worden, onafhankelijk van
842 andere bijmodi en onafhankelijk van de hoofdmodus. Het is dus
843 mogelijk geen bijmodi, één bijmodus of een willekeurige combinatie van
844 bijmodi te gebruiken.
846 Een nuttige bijmodus voor het bewerken van tekst in een natuurlijke
847 taal, zoals het Nederlands, is Auto Fill modus ("auto fill" betekent
848 automatisch uitvullen). Wanneer deze modus aanstaat, breekt Emacs
849 automatisch een regel tussen twee woorden af als de regel te lang
850 wordt.
852 Je kan Auto Fill modus aanzetten met M-x auto-fill-mode <Return>. Als
853 deze modus al aanstaat, kan je hem uitzetten met
854 M-x auto-fill-mode <Return>. Als de modus uitstaat, zet dit commando
855 de modus aan; als ze aanstaat, zet dit commando de modus uit. We
856 zeggen dat het commando de modus "schakelt" ("to toggle" in het
857 Engels).
859 >> Tik nu M-x auto-fill-mode<Return>. Tik nu vele malen "asdf " op
860 een regel totdat je ziet dat de regel in tweeën gesplitst wordt.
861 Er moeten wel spaties tussen de woorden staan, omdat de Auto Fill
862 modus de regel alleen op spaties breekt.
864 De rechterkantlijn staat meestal op 70 tekens, maar die kan je
865 veranderen met het C-x f commando. Dit commando accepteert de
866 gewenste kantlijn als numeriek argument.
868 >> Tik C-x f met 20 als argument (C-u 20 C-x f).
869 Tik wat tekst en zie dat Emacs de regels afbreekt bij 20 tekens.
870 Zet de kantlijn nu terug op 70, met C-u 70 C-x f.
872 Als je de tekst midden in een regel verandert, vult Auto Fill modus de
873 regel niet opnieuw.
874 Om een alinea opnieuw te vullen, tik M-q (META-q) terwijl de cursor in
875 de alinea staat.
877 >> Plaats de cursor in de voorgaande alinea en tik M-q.
880 * ZOEKEN
881 --------
883 Emacs kan tekenreeksen ("strings") zoeken, zowel volgend op de
884 cursorpositie, als eraan voorafgaand. Het zoeken naar een string
885 verplaatst de cursor naar de volgende plaats waar de gezochte string
886 voorkomt.
888 Het zoekcommando van Emacs zoekt incrementeel. Dit betekent dat het
889 zoeken gebeurt tijdens het intikken van de gezochte string.
891 Het commando om het voorwaarts zoeken te starten is C-s (met de "s"
892 van "to search", zoeken); C-r start het achterwaarts zoeken (met de
893 "r" van "reverse" of achteruit). WACHT! Probeer ze nu nog niet.
895 Als je C-s tikt verschijnt de string "I-search" in het echo-gebied.
896 Dit betekent dat Emacs bezig is met een "incremental search"
897 (incrementele zoekopdracht) en wacht op het intikken van de
898 zoekstring. <Return> beëindigt het zoeken.
900 >> Tik nu C-s om het zoeken te starten. Tik nu, LANGZAAM, één letter
901 per keer, het woord "cursor", met een pauze na elke letter zodat je
902 kan zien wat er met de cursor gebeurt. Je hebt nu eenmaal naar het
903 woord "cursor" gezocht.
904 >> Tik nogmaals C-s, om naar het volgende voorkomen van het woord
905 "cursor" te zoeken.
906 >> Tik nu viermaal <Del> en let op de cursorbewegingen.
907 >> Tik <Return> om het zoeken te beëindigen.
909 Zag je wat er gebeurde? Tijdens incrementeel zoeken probeert Emacs
910 naar de eerste plek te gaan waar de string staat die je tot dan toe
911 getikt hebt. Om naar de volgende plek te gaan, tik je C-s nog een
912 keer. Als er geen volgende plek is gevonden, biept Emacs en vertelt
913 je dat de zoekopdracht niets gevonden heeft ("failing" in het Engels).
914 C-g zou het zoeken ook afbreken.
916 Als je tijdens incrementeel zoeken <DEL> tikt, dan gaat het zoeken
917 terug naar de vorige plek. Als je <DEL> tikt nadat je C-s hebt getikt
918 om naar een volgende plaats te gaan waar de zoekstring voorkomt, zal
919 <DEL> de cursor terug laten gaan naar de vorige plaats. Als er geen
920 vorige plaats is verwijdert <DEL> het laatste karakter van de
921 zoekstring. Als je bijvoorbeeld begint met zoeken en je tikt een "c",
922 dan ga je naar de plaats waar de "c" het eerst voorkomt. Tik je
923 vervolgens een "u", dan gaat de cursor naar de eerstvolgende plaats
924 waar de string "cu" het eerst voorkomt. Tik nu <DEL> en de "u" wordt
925 van de zoekstring afgehaald en de cursor gaat terug naar de plaats
926 waar "c" het eerst voorkwam.
928 Als je tijdens een zoekoperatie een CONTROL- of META-teken intikt, dan
929 wordt het zoeken beëindigd. Er zijn een paar uitzonderingen, namelijk
930 tekens die tijdens zoeken een speciale betekenis hebben, zoals C-s en
931 C-r.
933 Met C-s begin je te zoeken naar de plaats waar de zoekstring voor het
934 eerst voorkomt NA de huidige cursorpositie. Als je iets wilt zoeken
935 dat eerder in de tekst moet voorkomen, gebruik dan C-r. Alles wat we
936 nu weten over C-s geldt ook voor C-r, alleen is de zoekrichting
937 omgedraaid.
940 * MEERDERE VENSTERS
941 -------------------
943 Een van Emacs' aardige eigenschappen is dat je meerdere vensters op
944 het scherm kan laten zien. (Merk op dat wat Emacs "frames" noemt in
945 andere systemen "vensters" genoemd wordt. Zie de Woordenlijst van
946 Emacs-termen (Glossary of Emacs terms) in de Emacs-handleiding.)
948 >> Zet de cursor op deze regel en tik C-l C-l.
950 >> Tik C-x 2 om het scherm in twee vensters op te splitsen.
951 Beide vensters laten deze inleiding zien; de cursor blijft in het
952 bovenste venster.
954 >> Tik C-M-v om de tekst in het onderste venster te verschuiven.
955 (Als je geen META-toets hebt, tik dan <ESC> C-v.)
957 >> Tik C-x o (met de o van "other"; "ander" in het Nederlands) om de
958 cursor naar het andere venster te verplaatsen.
959 >> Verschuif de tekst in het onderste venster, met C-v en M-v.
960 Deze inleiding kan je blijven lezen in het bovenste venster.
962 >> Tik weer C-x o om de cursor weer in het bovenste venster te zetten.
963 De cursor staat weer precies op de plaats waar hij stond toen je
964 het venster verliet.
966 Je kan C-x o blijven gebruiken om van venster naar venster te gaan.
967 Het "geselecteerde venster" ("selected windows" in het Engels), waar
968 de meeste bewerkingen plaatsvinden, is die met die vette cursor die
969 knippert als je niet aan het tikken bent. De andere vensters hebben
970 hun eigen cursorposities. Als je Emacs gebruikt op een grafisch
971 scherm, dan zijn de cursors in die andere venters niet-gevulde
972 rechthoekjes die niet knipperen.
974 Het C-M-v commando is erg nuttig wanneer je tekst aan het bewerken
975 bent in het ene venster, terwijl je het andere venster als referentie
976 gebruikt. Je kan de cursor dan altijd in het venster houden waarin je
977 bezig bent, terwijl je met C-M-v door de tekst in het andere venster
978 loopt.
980 C-M-v is een voorbeeld van een CONTROL-META teken. Als je een
981 META-toets (of Alt-toets) hebt kan je C-M-v intikken door zowel
982 CONTROL als META ingedrukt te houden terwijl je v tikt. Het maakt
983 niet uit in welke volgorde je CONTROL en META indrukt; het gaat erom
984 welke toetsen ingedrukt zijn terwijl je tikt.
986 Als je geen echte META-toets hebt kan je <ESC> gebruiken; de volgorde
987 is dan wel belangrijk. Je moet dan eerst <ESC> tikken, gevolgd door
988 CONTROL-v; CONTROL-<ESC> v zal niet werken. Dit komt doordat <ESC>
989 zelf een teken is, terwijl CONTROL en META dat niet zijn: dat zijn
990 "modifiers" (Engels).
992 >> Tik C-x 1 (in het bovenste venster) om het onderste venster te
993 laten verdwijnen.
995 (Als je C-x 1 tikt in het onderste venster laat je het bovenste
996 verdwijnen. C-x 1 betekent zoveel als "ik wil maar 1 venster,
997 en wel het venster waar ik nu ben.")
999 Je hoeft niet dezelfde buffer in beide vensters te hebben. Wanneer je
1000 C-x C-f gebruikt om een bestand in één van de vensters te bezoeken,
1001 verandert het andere venster niet. Je kunt de vensters onafhankelijk
1002 van elkaar gebruiken om bestanden te bezoeken.
1004 Hier is nog een manier om twee venster te krijgen die elk een andere
1005 tekst laten zien:
1007 >> Tik C-x 4 C-f gevolgd door de naam van een van je bestanden,
1008 gevolgd door <Return>. Het opgegeven bestand zal in het onderste
1009 venster verschijnen, en de cursor zal in dat venster staan.
1011 >> Tik C-x o om terug naar het bovenste venster te gaan, en C-x 1 om
1012 het onderste venster te laten verdwijnen.
1015 * MEERDERE FRAMES
1016 -----------------
1018 Emacs kan meerdere zogeheten frames maken. Een frame bestaat uit
1019 vensters, menu's, scrollbalken, echo-gebied, etc. Op grafische
1020 schermen is een Emacs-frame wat andere applicaties meestal een venter
1021 (of een "window" in het Engels, vgl. Windows) noemen. Meerdere
1022 grafische frames kunnen tegelijk op het scherm getoond worden. Een
1023 tekstterminal kan maar één frame tegelijkertijd tonen.
1025 >> Tik M-x make-frame <Return>.
1026 Een nieuw frame verschijnt op het scherm.
1028 In het nieuwe frame kan je alles doen wat je ook in het eerste frame
1029 kon doen. Het eerste frame is niet speciaal.
1031 >> Tik M-x delete-frame <Return>.
1032 Het actieve frame verdwijnt.
1034 Je kan een frame ook laten verdwijnen op de manier die gebruikelijk is
1035 voor het grafische systeem dat je gebruikt, vaak door de button te
1036 klikken in een van de bovenhoek van het frame die gemarkeerd is met
1037 een "X". Als je Emacs' laatste frame op deze manier laat verdwijnen,
1038 dan sluit je Emacs af.
1041 * RECURSIEVE BEWERKINGSNIVEAUS
1042 ------------------------------
1044 Soms kom je in Emacs in een recursief bewerkingsniveau terecht
1045 (Engels: "recursive editing level"). Dit is te zien in de modusregel
1046 aan de vierkante haken die om de haakjes van de naam van de hoofdmodus
1047 staan. Dan staat er bijvoorbeeld [(Fundamental)] in plaats van
1048 (Fundamental).
1050 Tik <ESC> <ESC> <ESC> om uit een recursief bewerkingsniveau te komen.
1051 Dit is een algemeen "ontsnappingscommando". Je kan het ook gebruiken
1052 om extra vensters te verwijderen of om uit de minibuffer te komen.
1054 >> Tik M-x om in een minibuffer te komen; tik dan <ESC> <ESC> <ESC>
1055 om er weer uit te komen.
1057 C-g is niet bruikbaar om uit een recursief bewerkingsniveau te komen.
1058 De reden hiervoor is dat C-g gebruikt wordt om commando's af te breken
1059 BINNEN het recursieve bewerkingsniveau.
1062 * MEER INFORMATIE
1063 -----------------
1065 We hebben geprobeerd je met deze inleiding precies genoeg informatie
1066 te leveren om met Emacs te beginnen werken. De mogelijkheden van
1067 Emacs zijn zo groot dat het onmogelijk is nu alles uit te leggen. Het
1068 kan zijn dat je meer over Emacs wil leren omdat het zoveel nuttige
1069 mogelijkheden heeft. Emacs heeft commando's om documentatie te lezen
1070 over Emacs commando's. Deze "helpcommando's" beginnen allemaal met
1071 C-h: "het Hulpteken".
1073 Om hulp te krijgen tik je C-h, gevolgd door een teken om aan te duiden
1074 welke hulp je wilt. Als je het echt niet meer weet, tik C-h ? en
1075 Emacs vertelt welke hulp het allemaal te bieden heeft. Als je C-h
1076 hebt getikt maar van gedachten veranderd bent, tik je gewoon C-g om
1077 het af te breken.
1079 (Als C-h niet een bericht onderaan het scherm laat zien over mogelijke
1080 hulp, probeer dan functietoets F1 of gebruik M-x help <Return>.)
1082 De eenvoudigste hulp is C-h c. Tik C-h, het teken "c" en een teken of
1083 uitgebreid commando, en Emacs laat een zeer korte beschrijving van het
1084 commando zien.
1086 >> Tik C-h c C-p.
1088 De beschrijving die getoond wordt, zou zoiets moeten zijn als:
1090 C-p runs the command previous-line
1092 (Nederlands: C-p voert het commando previous-line uit.)
1094 Dit commando vertelt je "de naam van de functie". Aangezien
1095 functienamen gekozen zijn om aan te geven wat de functie doet, zijn ze
1096 ook geschikt als heel korte documentatie; genoeg om je te herinneren
1097 aan wat de commando's die je al geleerd hebt betekenen.
1099 Uitgebreide commando's zoals C-x C-s en (als je geen META-, EDIT- of
1100 ALT-toets hebt) <ESC>v kunnen ook getikt worden na C-h c.
1102 Om meer informatie over een commando te krijgen, tik C-h k in plaats
1103 van C-h c.
1105 >> Tik C-h k C-p.
1107 Dit laat de documentatie van de functie, inclusief de naam van de
1108 functie, in een apart venster zien. Als je klaar bent met lezen, tik
1109 C-x 1 om van dat venster af te komen. Je hoeft dat natuurlijk niet
1110 meteen te doen. Je kan ook eerst wat tekst bewerken (en de helptekst
1111 lezen) voordat je C-x 1 tikt.
1113 Hier zijn nog wat nuttige mogelijkheden van C-h:
1115 C-h f Beschrijf een functie. Je moet de naam van de functie
1116 intikken.
1118 >> Tik C-h f previous-line <Return>
1119 Dit laat alle informatie zien die Emacs heeft over de functie die
1120 het C-p commando implementeert.
1122 Een vergelijkbaar commando C-h v toont de documentatie van variabelen
1123 die je kunt instellen om het gedrag van Emacs naar wens aan te passen.
1124 Het commando vraagt je om de naam van een variabele.
1126 C-h a Commando Apropos. Tik een woord in en Emacs zal een
1127 lijst van alle commando's laten zien waarin dat woord
1128 voorkomt. Al deze commando's kunnen aangeroepen
1129 worden met M-x. Bij sommige commando's staat met
1130 welke tekens dit commando direct uitgevoerd kan
1131 worden.
1133 >> Tik C-h a file <Return>.
1135 Dit laat in een ander venster alle M-x commando's zien met "file" in
1136 hun naam. Je zal teken-commando's zien als C-x C-f naast de
1137 overeenkomende commandonaam zoals find-file.
1139 >> Tik C-M-v herhaaldelijk om de tekst in het hulpvenster te
1140 scrollen.
1142 >> Tik C-x 1 om het hulpvenster te verwijderen.
1144 C-h i Lees de handleidingen (ook wel Info genoemd).
1145 Dit commando zet je in een speciale buffer genaamd
1146 "*info*" waar je handleidingen kunt lezen van
1147 software die op je computer is geïnstalleerd.
1148 Tik m Emacs <Return> om de handleiding van Emacs te
1149 lezen. Als je nog nooit Info hebt gebruikt dan kun je
1150 ? tikken zodat Emacs je een rondleiding geeft langs de
1151 mogelijkheden van het Info systeem. Wanneer je klaar
1152 bent met deze Emacs-inleiding dan kun je de
1153 Emacs-Info-handleiding gebruiken als je primaire bron
1154 van informatie.
1157 * MEER MOGELIJKHEDEN
1158 --------------------
1160 Je kunt meer over Emacs leren door haar handleiding te lezen. Deze is
1161 zowel als boek als in in Emacs beschikbaar (gebruik het Help menu of
1162 tik C-h r). Kijk bijvoorbeeld eens naar "completion", wat minder
1163 tikwerk oplevert, of "dired" wat het omgaan met bestanden
1164 vereenvoudigt.
1166 "Completion" ("afmaken" in het Nederlands) is een manier om onnodig
1167 tikwerk te voorkomen. Als je bijvoorbeeld naar de "*Messages*" buffer
1168 wilt omschakelen, dan kun je C-x b *M<Tab> tikken en dan zal Emacs de
1169 rest van de buffernaam invullen voor zover dit mogelijk is gegeven wat
1170 je al getikt had. Completion staat beschreven in de node "Completion"
1171 in de Emacs-Info-handleiding.
1173 "Dired" toont je een lijst van bestanden in een directory (en als je
1174 wilt ook subdirectories), waarmee je gemakkelijk bestanden kunt
1175 bezoeken, van naam kunt veranderen, kunt wissen, of andere acties op
1176 uit kunt voeren. Informatie over Dired kun je vinden in de node
1177 "Dired" van de Emacs-Info-handleiding.
1179 De handleiding beschrijft ook vele andere Emacs-features.
1182 * CONCLUSIE
1183 -----------
1185 Denk eraan dat je Emacs verlaat met C-x C-c.
1187 De bedoeling van deze inleiding is dat ze begrijpelijk is voor alle
1188 nieuwe Emacs-gebruikers. Als je dus iets onduidelijks bent
1189 tegengekomen, blijf dan niet zitten en maak jezelf geen verwijten.
1190 Doe je beklag!
1193 * KOPIËREN
1194 -----------
1196 (De Engelse versie van) deze inleiding is voorafgegaan door een lange
1197 reeks van Emacs-inleidingen, die begon met de inleiding die Stuart
1198 Cracraft schreef voor de originele Emacs. Deze Nederlandse vertaling
1199 is gemaakt door Pieter Schoenmakers <tiggr@tiggr.net> met
1200 verbeteringen en correcties door Frederik Fouvry en Lute Kamstra.
1202 (Wat nu volgt is een vertaling naar het Nederlands van de condities
1203 voor gebruik en verspreiding van deze inleiding. Deze vertaling is
1204 niet gecontroleerd door een jurist. Er kunnen derhalve geen rechten
1205 aan de vertaling worden ontleend. Na de vertaling volgt het Engelse
1206 origineel.)
1208 Deze versie van de inleiding is onderdeel van GNU Emacs. Het valt
1209 onder copyright. Je mag deze inleiding verspreiden onder bepaalde
1210 voorwaarden:
1212 Copyright (C) 1985, 1996, 1998, 2001-2014 Free Software Foundation,
1213 Inc.
1215 Dit bestand is onderdeel van GNU Emacs.
1217 GNU Emacs is vrije software: iedereen mag het verspreiden en/of
1218 modificeren onder de voorwaarden van de GNU General Public License
1219 ("algemene publieke licentie") zoals die gepubliceerd wordt door de
1220 Free Software Foundation, versie 3 of, zo je wilt, een latere
1221 versie.
1223 GNU Emacs wordt verspreid met de bedoeling dat het nuttig zal zijn,
1224 maar ZONDER ENIGE GARANTIE; zonder zelfs de impliciete garantie van
1225 verkoopbaarheid of geschiktheid voor een specifiek doel. De GNU
1226 General Public License bevat meer informatie.
1228 Je zou de GNU General Public License moeten hebben ontvangen als
1229 onderdeel van GNU Emacs. Als dat niet het geval is, ga naar
1230 www.gnu.org/licenses.
1232 Lees het bestand COPYING en geef daarna kopieën van Emacs aan al je
1233 vrienden. Help bij het uitroeien van softwarebeschermingspolitiek
1234 ("eigendom") door vrije software te gebruiken, te schrijven en te
1235 delen!
1237 Engels origineel van de copyrightmelding en condities:
1239 This version of the tutorial is a part of GNU Emacs. It is copyrighted
1240 and comes with permission to distribute copies on certain conditions:
1242 Copyright (C) 1985, 1996, 1998, 2001-2013 Free Software Foundation, Inc.
1244 This file is part of GNU Emacs.
1246 GNU Emacs is free software: you can redistribute it and/or modify
1247 it under the terms of the GNU General Public License as published by
1248 the Free Software Foundation, either version 3 of the License, or
1249 (at your option) any later version.
1251 GNU Emacs is distributed in the hope that it will be useful,
1252 but WITHOUT ANY WARRANTY; without even the implied warranty of
1253 MERCHANTABILITY or FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE. See the
1254 GNU General Public License for more details.
1256 You should have received a copy of the GNU General Public License
1257 along with GNU Emacs. If not, see <http://www.gnu.org/licenses/>.
1259 Please read the file COPYING and then do give copies of GNU Emacs to
1260 your friends. Help stamp out software obstructionism ("ownership") by
1261 using, writing, and sharing free software!
1263 ;;; Local Variables:
1264 ;;; coding: utf-8
1265 ;;; End: